“Əli və Nino” romanı multikulturalizmin təsviri kimi
“Əli və Nino” Qurban Səid imzası ilə 1937-ci ildə nəşr olunmuş bir romandır. Bu əsər bir sevgi hekayəsi olduğu qədər də XX əsrin əvvəllərindəki Bakı şəhərinin multikultural simasını, Şərqlə Qərbin toqquşduğu bir coğrafiyada formalaşan identitetlərin dinamikasını əks etdirən dəyərli ədəbi nümunədir. Romanda baş qəhrəman Əli Xan Şirvanşirin və gürcü qızı Nino Kipianinin sevgisi fonunda həm fərdi, həm milli identitet, həm də müxtəlif mədəniyyətlərin bir şəhərdə necə yanaşı mövcud olduğu təsvir edilir.
Əsərdə Bakının multikultural mühiti
Romanın Bakısı – Qafqazın ürəyində yerləşən bir neft şəhəri kimi, ticarət və siyasi əhəmiyyət daşımaqla yanaşı, çoxmillətli, çoxdinli, rəngarəng bir mədəniyyətlər məkanıdır. Burada müsəlmanlar, xristianlar, yəhudilər, ruslar, almanlar, ermənilər və gürcülər bir arada yaşayır. Əsərdə bu müxtəlifliyin gündəlik həyatdakı əksləri aydın görünür:
Dil müxtəlifliyi: Roman boyunca personajlar müxtəlif dillərdə danışır – Azərbaycan türkcəsi, rus dili, gürcü və s. Bu, Bakının kosmopolitliyini göstərir.
Təhsil və düşüncə tərzi: Əli Şərq ənənələrinə sadiq bir müsəlmandır, amma Qərb təhsili almış və Avropa mədəniyyəti ilə də tanışdır. Nino isə Avropa düşüncəsinə daha yaxındır. Bu, Şərq-Qərb qarşılaşmasının fərdi identitetlərə təsirini göstərir.
Din və tolerantlıq: Əsərdə din fərqliliklərinə baxmayaraq, insanlar birgə yaşayır. Məsələn, Əli ilə Ninonun sevgisi müxtəlif dinlərdən olmalarına baxmayaraq, mümkündür, bu isə Bakının tolerantlıq ruhunu simvolizə edir.
İdentitet problemi və daxili konfliktlər
Əsərdə identitet məsələsi yalnız milli yox, həm də fərdi səviyyədə təqdim olunur. Əli özünü həm bir azərbaycanlı, həm müsəlman, həm də imperiya və Avropa təsiri altında formalaşan biri kimi hiss edir. Onun içindəki ikili mübarizə – ənənə ilə müasirlik, Şərq ilə Qərb arasında seçim etmək çətinliyi Bakının o dövrdəki sosial və mədəni dilemmasını əks etdirir. Ninonun Avropaya köçmək istəyi ilə Əlinin vətəninə bağlılığı arasındakı ziddiyyət də bu kontekstdə dəyərləndirilə bilər.
Bakının o dövrdəki simvolik rolu
Roman boyu Bakı hadisələrin baş verdiyi adi bir məkan deyil. O, həm də bir mədəniyyətlər laboratoriyasıdır. Sanki müxtəlif etnik və dini qrupların dialoqu, qarşılıqlı təsiri və bəzən də toqquşması üçün meydandır. Bu baxımdan Bakı, Şərq ilə Qərbin sərhədi olmaqla yanaşı, həm də onların sintez olunduğu bir şəhər kimi təqdim edilir.
Bugünkü Bakı ilə müqayisə və paralellər
Bu gün də Bakı öz multikultural kimliyini qorumaqdadır. Fərqli etnik qrupların, dini konfessiyaların bir arada yaşaması bu gün də aktualdır. Bakı hələ də müxtəlif millətlərdən olan insanların yaşadığı, müxtəlif mədəniyyətlərin bir araya gəldiyi şəhərdir. O, multikultural kimliyini qorumaqda və inkişaf etdirməkdədir. Tarixi boyunca fərqli mədəniyyətlərin, dillərin, dinlərin və etnik qrupların kəsişmə nöqtəsi olan bu şəhər, müasir dövrdə də bu xüsusiyyətini saxlayıb. Azərbaycan Respublikasının dövlət siyasətində multikulturalizm təkcə nəzəri konsepsiya deyil, həm də real həyatın və ictimai münasibətlərin tənzimləyici elementi kimi çıxış edir. 2016-cı ilin “Multikulturalizm ili” elan olunması, Bakının bu sahədəki rolunu daha da ön plana çıxarıb və mədəni müxtəlifliyin qorunması istiqamətində yeni təşəbbüslərə yol açıb. Bakıda eyni zamanda azsaylı xalqların nümayəndələri dinc və qarşılıqlı hörmət şəraitində yaşayırlar. Onların dilləri, dini inancları və adət-ənənələri qanunla qorunur və dövlət tərəfindən dəstəklənir. Fərqli dini icmalar – müsəlmanlar, pravoslavlar, katoliklər, yəhudilər öz dini ayinlərini sərbəst şəkildə icra edə bilir, ibadət yerləri azad fəaliyyət göstərir. Bakıda yerləşən Sinaqoq, Pravoslav kilsəsi, Katolik kilsəsi, eləcə də müxtəlif məscidlər, şəhərin mədəni-dini mozaikasının simvollarıdır.
Xanım Aydın
