Bakı şəhərinin ürəyində, İçərişəhərin yaxınlığında yerləşən Filarmoniya bağı Azərbaycanın mədəni yaddaşı, təbiət sevgisinin simvolu və Bakının min bir rəngli keçmişini yaşadan “yaşıl bir ada”dır.
Tarixin qatlarından doğulan yaşıllıq
Filarmoniya bağının əsası XIX əsrin əvvəllərində qoyulub. Deyilənlərə görə, həmin dövrdə Bakının komendantı R.R.Xoven İrandan gələn bütün gəmi sahiblərinə bir çuval qara torpaq gətirməyi əmr edir. Bu torpaq sahildə bir yerə tökülür və zamanla həmin əraziyə bitkilər əkilərək bağa çevrilir. Beləcə, bu gün bizə tanış olan Filarmoniya bağı yaranır.
Ərazi əvvəlcə “Mixail bağı” adlansa da, xalq onu daha çox “Qubernator bağı” kimi tanıyırdı. Çünki qubernatorun evi bağla üzbəüz yerləşir və o, hər gün eyvanında oturub çay içə-içə bağı seyr edirmiş. Sovet dövründə “Pioner bağı”, sonralar isə şair Əliağa Vahidin büstü ilə əlaqədar “Vahid bağı” kimi tanınmışdı. Nəhayət, ən sonuncu yenidənqurmadan sonra bu bağ möhtəşəm Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına görə “Filarmoniya bağı” adını almışdı.
“Vahid” poeziya evi – əfsanəvi musiqiçilərin məkanı
Filarmoniya bağında məşhur “Vahid” poeziya evi vardı. Onun qarşısında böyük çətirli ağacların altında ölkənin ən yaxşı musiqiçiləri – xanəndələr, ifaçılar, sərpayılar toplaşar, toy “tutardılar”. Ölkənin demək olar ki, bütün toylarının siyahısı məhz elə burada yazılar, dəftərçədə qeyd olunardı. Bura toplaşmaq həm də bir poeziya məclisləri kimi keçərdi. Şeir oxuyan kim, muğam ifa edən kim…
Filmlərdən romanlara: Mədəniyyətin ruhunu yaşadan məkan
Bu bağ, sanki təbiətin anası olduğu kimi, mədəniyyətin də beşiyidir. “Gün keçdi” filminin qəhrəmanları burada qartopu oynayıb, Qurban Səidin məşhur “Əli və Nino” romanında isə Əli ilə Nino burada görüş təyin ediblər. Əsərdə Əli bu bağdan “Bakının qumlu torpağında böyük zəhmətlə salınmış bağ” kimi bəhs edir. Bu nümunələr Filarmoniya bağının nə qədər dərin mədəni mənaya sahib olduğunu göstərir.
Memarlıq incisi – Filarmoniya və yay klubu
XX əsrin əvvəllərində burada mövcud olan taxta klub yanaraq məhv olur və əvəzində yay klubu – indiki Filarmoniya binası inşa edilir. Şəhər Dumasının qərarı ilə tikintiyə başlanır və 1912-ci ildə binanın açılışı olur. Memarın Monte-Karloya göndərilərək Avropanın gözəl filarmoniyalarından ilham alması, “Kavkazskoe tovarişestvo” şirkət rəhbərinin səhnənin öz evinə baxması üçün yerləşmə tərzinə müdaxiləsi bu binanın arxasında dayanan maraqlı memarlıq tarixini ortaya qoyur. Belə ki, memar Ter-Mikelova tapşırığın öhdəsindən bacarıqla gəlir. Sadovıy (Çkalov) indiki Niyazi küçəsinin, Nikolayev (Kommunist) indiki İstiqlaliyyət küçəsinin kəsişdiyi yerdə dörd mülk – Yay klubu (filarmoniya), Sadıqovun evi, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin tikdirdiyi Marina Rus Qız Gimnaziyasının binası, bir də ondan azca aşağıda Rotşildin işlər rəisi Daburinin order memarlıq üslubunda tikdirdiyi, sonra da “Kavkazskoe tovarişestvo” şirkətinə satdığı bina (Rüstəm Mustafayev adına İncəsənət Muzeyi) gözəllikdə bir-birini tamamlayır və şəhərə xüsusi yaraşıq verir. Deyilənlərə görə, “Kavkazskoe tovarişestvo” neft şirkətinin başçısı milyonçu Kukasov filarmoniyanın layihəsini işləyən memardan xahiş edib ki, yay səhnəsini onun yaşadığı mülk ilə üzbəüz tikdirsin ki, balkonda oturub çalıb-çağıranlara tamaşa edə bilsin. Bir də istəmirmiş ki, evin qabağında lal divar ucalsın. Memarlıq qanununa görə səhnə qarşı giriş qapısı ilə üzbəüz olmalıdır. Yay klubunda (filarmoniyada) isə əksinədir.
Nadir bitkilər və əfsanəvi tutuquşular
Bağın yaşıllığına xüsusi önəm verilir. Tut, qarağac, şam, akasiya və daha sonralar palıd, sidr, göyrüş kimi nadir ağaclar burada əkilir. Fərqli dövrlərdə Türkiyə və İtaliyadan gətirilən qızılgüllər, liliya, qardeniya, kameliyalar, aylant və payız gülləri bu bağı bir botanika bağını xatırladacaq dərəcədə zənginləşdirir.
Bağın sakinlərindən biri isə gözlənilməz qonaqlardır – tutuquşular! Bağın fəvvarəsində səhər saatlarında çimən və su içən bu quşlar təmir zamanı yoxa çıxsalar da, işlər başa çatdıqdan sonra möcüzəvi şəkildə geri qayıdıblar. Bu da Filarmoniya bağının canlı təbiətlə necə harmoniya təşkil etdiyinin sübutudur.
Yenidən doğuluş: Müasir abadlıq və bərpa işləri
2009-cu ildən etibarən Filarmoniya bağında əsaslı yenidənqurma işlərinə başlanılıb. Ərazi qorunub saxlanılmaqla yanaşı, yenidən yaşıllaşdırılıb, yeni suvarma sistemi qurulub, landşaft dizaynı müasirləşdirilib. Yenidənqurma zamanı qədim yeraltı tunelin aşkarlanması isə bağın hələ də sirrlər gizlətdiyini göstərir.
Bakı ilə birlikdə nəfəs alan yaşıl səhnə
Filarmoniya bağı – Bakının keçmişi, bu günü və gələcəyidir. Burada həm təbiətin sakitliyi, həm də mədəniyyətin canlı ritmi var. Tarixlə dolu bu yaşıl məkanda gəzmək, illərlə buradan keçən insanları, səsləri və sükutu hiss etmək mümkündür.
Filarmoniya bağı bir parkdan daha artıqdır. Bu, Bakının qəlbidir.
Xanım Aydın
