Göbələklər həm qida, həm də təbabətdə qədim dövrlərdən bəri istifadə olunan faydalı təbii məhsullardır. Onlar müxtəlif vitamin, minerallar və antioksidantlarla zəngindir, lakin eyni zamanda zəhərli növlər də mövcuddur. Bu səbəbdən göbələkləri düzgün tanımaq həyati əhəmiyyət daşıyır.
Yeməli və zəhərli göbələklər
Yeməli göbələklər:
Ağ göbələk (Agaricus bisporus) – ən çox istifadə olunan mətbəx göbələyi.
Şampinon – təravətli salat və sulu yeməklərdə geniş istifadə olunur.
İstiridye göbələyi (Pleurotus ostreatus) – həm qida, həm də tibb sahəsində faydalıdır.
Morel göbələyi (Morchella) – nadir, qiymətli və dadlı göbələk.
Zəhərli göbələklər:
Amanita phalloides (Ölüm göbələyi) – ən təhlükəli göbələk, bir dəfə qəbul kifayətdir ki, ölümlə nəticələnə biləcək zəhərlənmə yaransın.
Fly agaric (Amanita muscaria) – psixoaktiv təsiri var və toksikdir.
Gümüşü toksik göbələklər – mədə-bağırsaq pozğunluqlarına səbəb ola bilər.
Vacib: Həmişə göbələk yığarkən təcrübəli mütəxəssislərin tövsiyəsinə əməl etmək lazımdır.
Göbələyin mövsümü
Yaz göbələkləri: Morel göbələyi və bəzi ağ göbələklər.
Yay göbələkləri: İstiridye göbələyi, şampinon.
Payız göbələkləri: Ən çox növ bu vaxtda yetişir; ağ göbələklər, qara truffle və yabanı göbələklər.
Göbələkləri ayırmaq qaydaları
Rəng və forma: Zəhərli göbələklərin çoxu parlaq və fərqli rənglərə malik olur (qırmızı, narıncı, parlaq ağ).
Qoxu: Yaxşı yeməli göbələklər təmiz və təbii qoxuya malikdir; zəhərli göbələklər isə xoşagəlməz və ya kimyəvi qoxulu ola bilər.
Bazar və mütəxəssis tövsiyəsi: Göbələyi tanımadan yemək olmaz.
Faydaları
Vitamin və mineral mənbəyi: B, D vitaminləri, kalium, fosfor.
Antioksidant təsiri: Hüceyrələri sərbəst radikallardan qoruyur.
Dəmir və zülal: Orqanizmdə qan dövranını yaxşılaşdırır.
Xolesterol azaldıcı təsir: Xolesterol səviyyəsini tənzimləməyə kömək edir.
Zərərləri
Zəhərlənmə riski: Zəhərli göbələklərin qəbulu ağır toksik reaksiyalar yarada bilər.
Allergik reaksiyalar: Bəzi insanlarda dəri qızarması, ürəkbulanma və ishal.
Həzm problemləri: Həddindən artıq qəbul mədə-bağırsaq pozğunluqlarına səbəb olur.
Məsləhətlər
- Göbələk yığarkən yalnız tanıdığınız növləri seçin.
- Yeməli göbələkləri təmiz, təzə və sağlam görünənlərini alın.
- Qızardarkən və ya bişirərkən yaxşı bişirmək zəhərli toksinləri azalda bilər.
- Göbələk yeməzdən əvvəl həmişə bir az bişirmək tövsiyə olunur.
Göbələklər həm dadlı, həm də sağlam qida mənbəyidir, amma düzgün seçilmədikdə ciddi təhlükə yarada bilər. Təcrübə və diqqət hər zaman ön planda olmalıdır.
