Zamanı ölçmək insan sivilizasiyasının ən qədim ehtiyaclarından biridir. Qədim insanlar əvvəlcə günəşin hərəkətinə, ayın fazalarına və ulduzların mövqeyinə əsaslanaraq vaxtı təyin edirdilər. Lakin daha dəqiq və praktiki üsullara ehtiyac artdıqca müxtəlif zamanölçmə alətləri icad olundu. Onlardan biri də əsrlərlə həm gündəlik həyatda, həm də elmi fəaliyyətlərdə istifadə edilən qum saatlarıdır.
Qum saatının yaranma tarixi
Qum saatlarının dəqiq nə vaxt icad edildiyi tam məlum deyil. Alimlərin fikrincə, bu alət təxminən VIII–IX əsrlərdə Avropada geniş yayılmağa başlayıb. Onun ideyası isə daha əvvəlki su saatlarından qaynaqlanır. Su saatlarında suyun axını ilə zaman ölçülürdüsə, qum saatlarında eyni prinsiplə xırda qum dənələri istifadə edilirdi.
Qum saatı iki şüşə qabın birləşdirilməsi ilə hazırlanırdı. Aradakı dar boğazdan qumun aşağıya axması müəyyən vaxt intervalını göstərirdi. Beləliklə, insan istənilən prosesi dəqiq izləyə bilirdi.
İstifadə sahələri
Orta əsrlərdə qum saatları müxtəlif sahələrdə geniş tətbiq olunurdu:
Dənizçilikdə – uzun səfərlərdə vaxtı ölçmək üçün. Xüsusilə kompas və xəritələrlə birlikdə gəmiçilərin əsas alətlərindən biri idi.
Kilsələrdə və məscidlərdə – dini mərasimlərin vaxtını izləmək üçün.
Ev və məişətdə – yeməklərin bişmə vaxtını hesablamaq, gündəlik işləri planlamaq üçün.
Elmdə – laboratoriyalarda müəyyən proseslərin dəqiq vaxtını izləməkdə mühüm rol oynayıb.
Qum saatlarının üstünlükləri
Sadə quruluşa malikdir, xarici amillərdən (hava, temperatur) asılılığı azdır.
Portativdir, asan daşınır.
Dəqiq vaxt intervalı ölçmək üçün etibarlıdır.
Simvolik məna
Qum saatı təkcə zamanölçmə aləti olmayıb, həm də fəlsəfi bir simvol kimi qəbul edilib. O, insan ömrünün keçiciliyini, zamanın geri qaytarılmaz axışını təcəssüm etdirib. Sənətdə və ədəbiyyatda qum saatı çox vaxt həyatın ötəriliyini ifadə edən obraz kimi işlədilib.
Nəticə
Qum saatları texnologiyanın inkişafı ilə mexaniki və daha müasir saatlarla əvəz olunsa da, bu gün də dekorativ və simvolik əhəmiyyətini qoruyur. O, həm tariximizin maraqlı səhifəsi, həm də zamanın dəyərini xatırladan unikal bir vasitədir.
