Atasının ölümündən sonra Azərbaycandan köçdü, bacısı ilə əlaqəni tamamilə kəsdi və ermənilərin təkliflərini rədd etdi…

Əzizə Mustafazadənin hekayəsi – bu, sadəcə istedadlı pianoçu və müğənninin bioqrafiyası deyil. Bu, şəxsi faciənin ilham mənbəyinə çevrildiyi, incəsənətin isə ağrı və ümidi ifadə edə biləcək yeganə dil olduğu bir mübarizə və yenidən doğuluş salnaməsidir. Onun taleyində ailə dramı, 70–80-ci illərin Bakısının mürəkkəb mədəni mühiti və dünya səhnəsinə ildırım sürəti ilə çıxışı heyrətamiz şəkildə bir-biri ilə qovuşur.

Əzizə təkcə böyük Vaqif Mustafazadənin işini davam etdirən biri deyil. O, Azərbaycan cazının müstəqil simvoluna çevrilərək musiqidə sözlərlə ifadə olunması mümkün olmayanı – vətən sevgisini, yaxınlara olan xatirəni və milli mədəniyyətin gücünü canlandırdı. Əzizənin həyatı göstərir ki, incəsənət sərhədləri aşa, Şərqlə Qərbi, keçmişlə gələcəyi, şəxsi olanla ümumxalq hissini birləşdirə bilər.

1969-cu il dekabrın 19-da Bakıda bir qız dünyaya gəldi – onun taleyində cazı, muğamı və faciəni birləşdirmək yazılmışdı.

Onun atası – əfsanəvi cazmen, Azərbaycanın Xalq artisti Vaqif Mustafazadə cəmi 39 yaşında, səhnə üzərində vəfat etdi, qızına böyük bir musiqi irsi və sağalmayan bir yara qoyub getdi.

Hələ körpə yaşlarında Əzizə melodiyalara elə reaksiya verirdi ki, sanki onların mənasını anlayırdı: “Şur” onu ağladır, “Rast” isə rəqs etdirirdi. Anası Eliza ilk dəfə beləliklə qızının musiqiyə qarşı qeyri-adi həssaslığını sezdi.

Atasının ölümündən sonra Əzizə Azərbaycanı tərk etdi, bacısı ilə əlaqəni tamamilə kəsdi və ermənilərin onu səhnəyə dəvət edən təkliflərini rədd etdi. Bu addım təkcə şəxsi seçim deyildi – bu, onun milli yaddaşa və xalqının ağrısına sədaqətini ifadə edən simvolik bir akt idi.

Əzizə atası vəfat edəndə cəmi 10 yaşında idi. Anası müğənnilik karyerasından imtina etdi və bütün gücünü qızının istedadını inkişaf etdirməyə yönəltdi. Əzizə üç yaşında atasının yanında səhnəyə çıxdı, 17 yaşında isə Vaşinqtonda keçirilən Telonius Monk adına pianoçular müsabiqəsində birinci yeri qazanaraq tamaşaçıları heyrətə gətirdi. Onun caz və muğam sintezi dünya musiqi ictimaiyyəti üçün əsl kəşf oldu.

Anası ilə birlikdə Əzizə Almaniyaya köçdü, burada o, ilk albomu olan “Əzizə Mustafa Zadeh” (1991) adlı diski yazdırdı.

İkinci albomu “Always” isə ona nüfuzlu Alman musiqi mükafatı olan “Səs Akademiyası Mükafatı”nı və Sony şirkətinin təqdim etdiyi “Echo” mükafatını qazandırdı.

Sonrakı illərdə o, cazla milli musiqi üslublarını birləşdirən bir çox albomlar buraxdı. Onun beşinci albomu olan “Jazziza” (və ya “Cazziza”) uşaqlıqda atasının ona verdiyi ləqəbdən götürülüb. Əzizənin yaradıcılığında atası xatirəsinə həsr olunmuş əsərlər xüsusi yer tutur. 2007-ci ildə o, “Contrasts II” albomunu, 2020-ci il iyulun 1-də isə uzun fasilədən sonra “Generations” albomunu təqdim etdi.

2007-ci ilin iyun ayında Əzizə Bakı Caz Festivalında iştirak etmək üçün Azərbaycana qayıtdı. Azərbaycana səfəri zamanı o, Prezident İlham Əliyevlə görüşdə onun yaradıcılığına verilən yüksək qiymətə görə təşəkkürünü bildirdi və dövlət başçısının diqqət və qayğısını həmişə hiss etdiyini vurğuladı.

O, Opera və Balet Teatrında çıxış etdi, həmçinin Yaşıl Teatrda açıq hava konserti verdi. Konsert zamanı o, “Shamans” adlı təsirli bir kompozisiya ifa etdi. Əzizənin musiqisində atası xatirəsinə həsr olunmuş əsərlər xüsusi önəm daşıyır. Onun musiqisi təkcə caz deyil – bu, Vaqiflə sanki notlarla edilən bir söhbətdir.

2018-ci il mayın 27-də Əzizə Mustafazadəyə Azərbaycanın Xalq artisti fəxri adı verildi.

Onun atalıq bacısı Lala da tanınmış musiqiçi oldu, Fransada nüfuzlu və varlı bir ailənin nümayəndəsi ilə evləndi və Mikail adlı bir oğul dünyaya gətirdi. Əzizə uşaqlıqda bacısı ilə bir neçə dəfə görüşmüşdü, lakin sonradan bu əlaqə tamamilə kəsildi. Əzizə bir müsahibəsində belə demişdi:

“Mən onu uzun müddət axtardım, amma bütün cəhdlərim boşa çıxdı. Onun haqqında heç bir məlumatım yoxdur. Amma əminəm ki, hər şey yaxşıdır. Bacıma xoşbəxtlik və firavanlıq arzulayıram”.

Bununla belə, Əzizənin əmisi qızı – Vaqif Mustafazadənin ev muzeyinin direktoru Afaq xanım – verdiyi bir müsahibədə bacılar arasındakı əlaqənin pozulmasında əsas günahkarların onların anaları olduğunu bildirmişdi.

Əzizə iki dəfə ailəli olub. Onun ilk həyat yoldaşı ingilis idi, Əzizə onunla Londonda yaşamışdı. Tezliklə bu evlilik pozuldu, onların övladı olmadı. Daha sonralar, keçmiş əri Bakıya gəlmiş, Vaqif Mustafazadənin ev muzeyini və məzarını ziyarət etmişdi.

Əzizənin Azərbaycandan köçməsinin əsas səbəblərindən biri kimi, atasının ölümü və onun sağlığında yaradıcılığına qarşı birmənalı olmayan münasibət göstərilir. Vaqif Mustafazadə hər zaman qəbul olunmurdu və çox vaxt çətinliklərlə üzləşirdi. Əzizə bir müsahibəsində belə demişdi:

“Əsl qəhrəman döyüşdə həlak olur. Atamın taleyi qəribə idi. O, xalqa xidmət etmək üçün doğulmuşdu. Amma Azərbaycanda ona əzab verən insanlar da vardı. O dövrdə həyat daha çətin idi. Bəzən cəmi bir kağız parçası insanın taleyini həll edirdi. Xaricə çıxmaq son dərəcə çətin idi. Məsələn, bir dəfə atamı Finlandiyaya uçacaq təyyarədən endirmişdilər. O, geri qayıtdı və infarkt keçirdi. Onun sağ qalması bir möcüzə idi. Mən ad çəkmək istəmirəm. Amma həyat bumeranq kimidir – yaxşılıq da, pislik də insana qayıdır. Atamın bütün düşmənləri çoxdan ölüb. Xalq zamanla onu layiqincə qiymətləndirdi. Gec də olsa. Həqiqi yenilikçiləri nadir hallarda sağlığında qəbul edirlər. Atamın səhnədə ölümü belə təsadüfi deyildi. Tarix göstərir ki, dahi insanlara münasibət heç vaxt birmənalı olmayıb. Ailəmin qarşılaşdığı çətinliklərə gəlincə – biz mübarizə aparmağı öyrəndik.”

Baxmayaraq ki, Əzizə xaricdə yaşayırdı, Vətənin faciələrini həmişə dərindən hiss edirdi. O, Ermənistanda konsert verməkdən imtina etdi və Xocalıya həsr olunmuş bir əsər yazdı:

“Bu mövzunu daim diqqət mərkəzində saxlayıram. Təsadüfi deyil ki, “Always” albomu üzərində işləyərkən Xocalıya həsr olunmuş bir kompozisiya yazdım. Sözlərlə ifadə olunması mümkün olmayan hissləri və ağrını musiqi ilə çatdırdım – o qədər ki, Azərbaycanın harada yerləşdiyini bilməyənlərə belə bu musiqi çatdı. Bu əsəri müxtəlif millətlərdən olan musiqiçilərlə birlikdə hazırladıq. Onlar azərbaycanca bilmirdilər, amma faciənin dərinliyini duydular. Dünya bu əsəri birmənalı qarşılamadı. Amma əgər Azərbaycanın həqiqətini bir qədər də olsa dünyaya çatdıra bildimsə, bununla qürur duyuram.” – deyə Əzizə Mustafazadə bildirib.

Əzizə Mustafazadənin taleyi – heç bir kompromisə getməyən, mədəniyyətinə sadiq qalan və incəsənət vasitəsilə Azərbaycanın səsini dünyaya çatdıran bir qadının hekayəsidir. Bu gün onun adı dünya caz musiqisinin böyük yenilikçiləri ilə bir sırada çəkilir. Onun musiqisi nəsillər arasında canlı bir körpü olaraq qalır. Və bəlkə də ən önəmlisi – Əzizənin hər bir notunda Vaqif Mustafazadənin qəlbinin davamı səslənir; o qəlb həmin o faciəli gündə səhnədə susmadı, Əzizənin yaradıcılığında daha gur və daha dərin səslənməyə başladı.

Hacı Cavadov