İnsanı hər səhər yataqdan qalxmağa, çətinliklərə baxmayaraq irəliləməyə, məğlubiyyətdən sonra yenidən cəhd etməyə vadar edən nədir? Niyə bəziləri yolun yarısında yorulur, digərləri isə daha da yüksəlir? Cavab tək bir sözdə gizlidir — motivasiya. Bu, sadəcə psixoloji termin deyil, arzuları konkret addımlara və nəticələrə çevirən görünməz enerjidir. O, xarakteri formalaşdırır, uğurun istiqamətini müəyyən edir və məqsədə çatmaq üçün zəruri olan “yanacaq” rolunu oynayır.

Vladimir Dalın izahlı lüğətinə görə, “motiv” fransız dilindən götürülüb və “hərəkətə səbəb olan amil, əsas” deməkdir. Motivasiya etmək — hansısa hərəkətin səbəblərini izah etmək və ya onun zəruriliyini əsaslandırmaqdır. Sadə dillə desək, motivasiya insanı qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmağa sövq edən psixoloji təkandır.

Motivasiyanın insan həyatındakı rolu

Dağları yerindən oynatmağa hazır olan insanla azla kifayətlənən insanı nə fərqləndirir? Cavab həm sadədir, həm də sirli — motivasiya. Hər insan unikaldır və bu unikallığı yalnız istedad və ya intellekt yox, onu irəli aparan güc müəyyən edir. Bəziləri üçün bu – pul, digərləri üçün – təəssüratlar və səyahətlər, üçüncülər üçünsə – çətinliklərin öhdəsindən gəlmək ehtirasıdır. Məhz bu səbəbdən motivasiyaya “şəxsi daxili kod” da deyilir. Təsadüfi deyil ki, Fyodor Dostoyevski belə demişdi: “Məqsədsiz həyat boğulur.” Motivasiya olmayan insan kompassız gəmiyə bənzəyir – onu hadisələrin axını aparır, amma heç vaxt öz limanına çatmır.

Lakin məqsəd qoyulan andan etibarən daxili “motor” işə düşür və qeyri-mümkün görünən şeylər gerçəkliyə çevrilməyə başlayır. Tarixdə minlərlə belə nümunə var ki, məhz motivasiya, fövqəl qabiliyyətlər deyil, adi insanları əfsanəyə çevirib.

Motivasiya necə işləyir?

Motivasiya prosesi bir neçə mərhələdən ibarətdir:
Məqsədin yaranması
Onun həyata keçirilməsi yollarının müəyyənləşdirilməsi
Tapşırığın qoyulması
Nailiyyət
Nəticənin əldə edilməsi

Motivasiya növləri: sizin içinizdə hansı mühərrik işləyir?

Motivasiya – insanın daxilindəki görünməz mühərrikdir. Lakin bu mühərrikin müxtəlif “iş rejimləri” mövcuddur. Niyə bəziləri hədəflərinə sürətlə yaxınlaşır, digərləri isə yerində sayır? Bunun cavabı motivasiyanın növlərini başa düşməkdədir.

Elmi fakt: motivasiya nadir hallarda saf formada olur. O, müxtəlif mənbələrdən ibarət olur – bunlar bir-birini dəstəkləyə, gücləndirə və ya əksinə, zəiflədə bilər. Bu səbəbdən eyni stimullar müxtəlif insanlar üçün fərqli təsir göstərir.

Daxili və xarici motivasiya

Daxili motivasiya insanın daxilində formalaşır.

Bura aiddir:

Arzular, özünü realizə etmək istəyi, yaradıcılıq;
Özünü təsdiq etmə ehtiyacı;
Maraqlanmaq və yeni biliklərə can atmaq;
Əqidə və inanclar.

Təsəvvür edin: öz əllərinizlə həvəslə nəsə yaradırsınız. Zaman sanki uçub keçir, işlər asanlıqla gedir və hər addım sizə zövq verir. Nəticə ona görə yüksək olur ki, bu işi həqiqətən sevirsiniz – nəzarət olunduğunuz və ya sizə pul təklif edildiyi üçün yox. Bu — daxili motivasiyadır, yəni daxilinizdə yaranan enerji. Onun əsas sirri azadlıq hissidir: insan istədiyini edir, başqasının diktəsi ilə yox.

Amma bu azadlıq yoxa çıxan kimi — məsələn, siz maraqsız, təkrarlanan bir tapşırığı “təlimata görə” yerinə yetirməyə məcbur olursunuzsa — daxili motivasiya zəifləyir, “alov” sönür. İş artıq sizə ağır gəlməyə başlayır.

Xarici motivasiya isə insanın xaricindən gələn amillərlə yaranır. Məsələn, güclü emosional təkan verən hadisələr və ya mükafatlar. Ən tipik nümunəsi – maddi mükafatdır: əgər bir iş insanda daxili məmnunluq yaratmırsa, o, pul qarşılığında işləyir.

Başqa xarici motivasiya nümunələri:
Karyera;
Prestijli əşyalar (məsələn, maşın, ev);
Səyahət etmək imkanı.

Xarici və daxili motivasiya birlikdə də işləyə bilər. Tutaq ki, siz işdə yüksəlmək istəyirsiniz. Bir tərəfdən bu daxili ehtiyacdır – özünüzü təsdiqləmək istəyirsiniz, digər tərəfdən isə bu istək sosial vəziyyətinizdən narazılıqla bağlıdır – sizə elə gəlir ki, sizdən daha zəif biri sizə rəhbərlik edir və azadlığınızı məhdudlaşdırır.

Müsbət və mənfi motivasiya

Müsbət motivasiya – insanın məqsədinə doğru hərəkət etməsinə yardım edən müsbət emosiyaların qaynağıdır.

Nümunələr:
Tərif və ictimai tanınma;
Maddi təşviq;
Səmimi və xoş münasibətlər.

Mənfi motivasiya – insanın neqativ hisslərdən qaçmağa çalışdığı hallardır. Bu da bəzən işin sürətlənməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, işin vaxtında görülməməsi səbəbilə töhmət almaq qorxusu, insanı daha diqqətli olmağa məcbur edə bilər. Lakin bu təsir qısamüddətli stres halında effektiv ola bilər. Uzunmüddətli mənfi təsirlər isə insanı ruh düşkünlüyünə və hətta depressiyaya sala bilər.

Araşdırmalar göstərir ki, müsbət motivasiya mənfidən daha təsirlidir. Əgər siz nəyəsə həqiqətən nail olmaq istəyirsinizsə, bunu qorxu və cəza ilə yox, istək və məqsəd hissi ilə etməlisiniz.

Uğurun sirri sadədir: Arzu + Məqsəd + Motivasiya

Qalan hər şey sadəcə alətlərdir. Lakin məhz motivasiya adi insanı öz taleyini dəyişmək gücünə malik bir şəxsiyyətə çevirir.

Hacı Cavadov