Bu gün – 2 avqust Azərbaycan kino sənəti üçün əlamətdar gündür. Ulu Öndər Heydər Əliyevin 2000-ci il 18 dekabr tarixli Sərəncamı ilə bu tarix Azərbaycan Kinosu Günü kimi qeyd olunur. 2025-ci ildə isə milli kino sənətimizin yaranmasından 127 il ötür.
Baki-baku.az xatırladır ki, Azərbaycan kinosunun tarixi 1898-ci il avqustun 2-də Bakıda çəkilmiş ilk qısametrajlı filmlərlə başlayır. Fransada ilk kinoseansdan cəmi iki il sonra, fotoqraf və publisist Aleksandr Mişon tərəfindən lentə alınmış “Bibiheybətdə neft fontanı yanğını”, “Əlahəzrət Buxara əmirinin yolasalma mərasimi”, “Qafqaz rəqsi” və “İlişdin” kimi süjetlər həmin gün nümayiş olunmuş və bu tarix milli kinematoqrafiyanın doğum günü hesab edilmişdir.
Neft, milyonlar və kino
XX əsrin əvvəllərində Bakının neft sərvətləri dünya şirkətlərini cəlb edirdi. “Pate”, “Pirone”, “Filma” kimi tanınmış Avropa kino şirkətləri burada filiallar açaraq film istehsalına başlamışdılar. Bu dövrdə ilk yerli bədii ekran əsərləri də meydana çıxdı. 1916-cı ildə yazıçı İbrahim bəy Musabəyovun povesti əsasında “Neft və milyonlar səltənətində”, 1917-ci ildə isə Üzeyir Hacıbəylinin operettası əsasında “Arşın mal alan” filmləri ekranlaşdırıldı.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə də kino sənətinə maraq davam edirdi. Diplomatik və mədəni əlaqələr nəticəsində dünya kinosunun ilk nümunələri ölkəyə gətirilir, ictimai baxışlar təşkil olunurdu. 1918-ci ildə kino və teatr həvəskarları “Kinematoqrafiya və teatr qulluqçuları şurası”nda birləşərək mütəşəkkil fəaliyyətə başladılar.
Sovet dövrü və peşəkar kinostudiyanın yaranması
1920-ci illərdə kino sənəti artıq dövlət tərəfindən dəstəklənən sahəyə çevrildi. 1923-cü ildə Azərbaycan Foto-Kino İdarəsinin (AFKİ) yaradılması və həmin ilin aprelində Birinci Dövlət Kinofabrikinin açılması bu sahənin inkişafında mühüm mərhələ oldu. Burada çəkilən ilk film xalq əfsanəsi əsasında hazırlanmış “Qız qalası” idi.
1923–1960-cı illər arasında kino təşkilatları bir neçə dəfə struktur və ad dəyişikliyi keçirdi. Nəhayət, 1960-cı ildən etibarən “Azərbaycanfilm” kinostudiyası dramaturq Cəfər Cabbarlının adını daşımağa başladı.
Azərbaycan kinosunun parlaq səhifələri
“Azərbaycanfilm” studiyası indiyədək 2000-dən çox müxtəlif janr və növdə film istehsal edib. Bu filmlər arasında “Arşın mal alan”, “Şərikli çörək”, “Yaramaz”, “Ad günü”, “Nəsimi”, “Axırıncı aşırım”, “Buta”, “Nabat”, “Çölçü”, “Ovsunçu” kimi ekran əsərləri Dövlət mükafatlarına və beynəlxalq festivallara layiq görülüblər. Azərbaycan kinosu təkcə sənət deyil, həm də xalqımızın yaddaş salnaməsidir.
Dövlət qayğısı və müasir mərhələ
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin sənət və sənətkarlara göstərdiyi qayğı bu sahənin yüksəlişində mühüm rol oynayıb. Prezident İlham Əliyev də kino sənətinə xüsusi diqqət yetirir. Onun 2007-ci il 23 fevral tarixli Sərəncamı və 2008–2018-ci illər üzrə Dövlət Proqramı milli kino infrastrukturunun yenilənməsinə, müasir texnologiyaların tətbiqinə və peşəkar kadr hazırlığına geniş imkanlar yaradıb.
Son illərdə dövlət dəstəyi ilə 250-dən çox bədii, sənədli və cizgi filmi istehsal olunub. Onların 60-dan çoxu 60-a yaxın ölkədə keçirilən 230-dan çox beynəlxalq film festivalında iştirak edərək 146 mükafata layiq görülüb. Bu, milli kinematoqrafiyanın qlobal səviyyədə tanındığının göstəricisidir.
Kinonun sabaha baxışı
Azərbaycan kinosu bu gün yalnız nostalji ilə deyil, həm də yeniliklərlə yaşayır. Yeni rejissor nəsli, alternativ platformalar və sərbəst studiyalar milli kino palitrasına rəng qatır. Kino sahəsi təkcə sənət yox, həm də strateji informasiya platforması kimi inkişaf edir.
Təbrik edirik!
Azərbaycan Kinosu Günü münasibətilə bütün kino ictimaiyyətini, yaradıcı heyəti, rejissorları, ssenaristləri, aktyorları və kino sevərləri təbrik edirik. Gəlin, bu günü bir film izləməklə qeyd edək – çünki hər kadr tarixdir, hər obraz yaddaşdır.
