Onlar kim idi – unudulmuş çöl döyüşçüləri, yoxsa Azərbaycanın qədim sərhədlərinin keşikçiləri? Niyə onların izləri Türküstandan Dərbəndədək uzanır və bu ad hələ də həm heyrət, həm də ehtiram doğurur?
Türküstanın küləkləri ilə gəlmiş tayfa
Hər bir xalqın tarixində sirlərlə örtülmüş səhifələr var. Belə səhifələrdən biri də padar tayfasının tarixidir. Bu ad bəzən monqol sərkərdəsi ilə əlaqələndirilir, bəzən “igid”, “şücaətli” kimi yozulur, bəzən də – “boş torpaq” kimi (“padar-bucaq” ifadəsi bu gün də azərbaycan dilində “sahibsiz yer” anlamında işlənir). Amma o torpaqlar boş deyildi – onlar ora gələndə həyatla dolmuşdur.
Bəzi mənbələrdə “padar” adının Çağatayın oğlu Baydarın adından yarandığı iddia olunur. Digərlərinə görə isə bu söz “igid” deməkdir. Qazaxlarda isə bu söz daha sərt və qarğış dolu anlam daşıyır: “Padarın batsın!” – düşmənə lənət belə edilir. Padarlar ilk dəfə Elxanilər dövründə Türküstandan Araz çayının cənubuna, Azərbaycana köçürülmüşdülər.
Səfəvilərin qılıncı və sipəri
XVI əsrdə qüdrətli Səfəvi şahları bu igid və döyüşkən tayfanı Şirvanın mərkəzinə yerləşdirdilər ki, dağlıların hücumlarını dəf etsin, dövlətin möhkəmlənməsinə xidmət etsinlər. Padarların oba adlanan yaylaq-qışlaqları Dərbənddən Muğana qədər uzanaraq bir növ canlı sərhəd xətti formalaşdırırdı. Bu gün də onların adını daşıyan kəndlər mövcuddur: Padar, Padarqışlaq, Axtaçı, Yekəqurşaqlı və başqaları…
Bu kəndlərin hər biri sanki tarix xəritəsinə həkk olmuş nöqtələrdir.
Çadırı xatırladan sirli türbə – Şeyx Dursunun məqbərəsi
Padar torpaqlarının qəlbində – Ağsuda bu gün də Şeyx Dursunun türbəsi ucalır. O, həm dini, həm də hərbi lider idi. Onun məzarı birbaşa köçəri türklərin çadır formasında tikilib. Bu memarlıq – daşa köçürülmüş yaddaşdır. O yaddaş ki, heç vaxt öz kökünü unutmur.
XIX əsrdə padarlar harada yaşayırdılar?
Zaman dəyişdi, amma padarlar qaldılar. XIX əsrdə onlar Şabran-Padar və Armud-Padar (Quba), Padar-Gülmalı (Göyçay), Qaradağlı-Padar (Ağdam), eləcə də Şamaxı, Nuxa (indiki Şəki) və Cəbrayıl ətrafında yaşayırdılar.
Və nəhayət…
Padarlar nə xan idilər, nə də şah. Onlar sərhəd keşikçiləri, torpaq qoruyucuları idilər. Onların alın yazısı – tac deyil, silah və səngər idi. Onların tarixini isə sanki külək silib aparmaq istəyib. Amma tam yox edə bilməyib.
Yetər ki, qədim salnaməyə göz atasan, yaxud Şeyx Dursunun türbəsi qarşısında dayanıb düşünəsən – o an padarların dastanı yenidən dirilir. Küləklə gəlmiş və Azərbaycan torpağında iz qoymuş bu tayfanın adı həqiqətən də qürur doğurur və padarlar bu gün də öz etnik və mədəni mənsubiyyətlərini qorumaqdadır.
Əbülfəz Babazadə
