Səslərin havada yaddaş kimi əridiyi, sükutun isə özünəməxsus melodiyası olduğu bir şəhərdə elə bir incəsənət yaranır ki, onu oktavalarla ölçmək mümkün deyil. Üfüqün hər axşam yeni bir partitura yazdığı, küçələrin qədim bir sətirlər kimi həssas qulağın toxunuşunu gözlədiyi bir yerdə yaranır. O, burada oyanır – nəfəs kimi, xatirə kimi –həm əlçatmaz, həm də əbədi.
Burada səs deyil, məna eşidən bir bəstəkar yaşayır. Onun üçün musiqi tam olaraq nəfəs almaq, dilsiz danışmaq, zamanın o tayını görmək üçün vasitə deyil. Onun əsərləri köhnə şəhərin pıçıltısını xatırladır — klavişlər üzərində süzülən işıq kimi, ruhla məkan arasında gedən dialoq kimi. O, musiqi bəstələməz, sadəcə bu gün şəhərin necə səsləndiyini, sabah necə səslənəcəyini və ürəkdə həmişə necə qalacağını yadda saxlayar.
Bəstəkar, Əməkdar incəsənət xadimi, sükutu eşidə bilən bir insanla – Cahangir Zülfüqarovla müsahibə.
– Cahangir müəllim, siz əsl bakılısınız və əsərlərinizdə, sanki şəhərimizin nəfəsi, onun küçələri, Xəzərin dalğaları, insanların hay-küyü və Bakı səması eşidilir. Bakı sizin musiqinizdə hansı mənanı daşıyır?
– Bir çoxları deyir ki, Bakı mənim üçün sadəcə doğulduğum şəhərdir. Amma necə izah edim ki, Bakı mənim üçün sadəcə xəritədə bir nöqtə deyil, ürəyimin döyüntüsüdür, onun səsli matriksidir?! Pianonun arxasına əyləşən kimi, sanki yaddaşın gizli qapıları açılır: İçərişəhərin qədim həyətlərinin nəfəsini eşidirəm, Neftçilər prospektinin üzərində çinar budaqlarının oxuduğunu, Çəmbərəkənd xiyabanlarında payızın pıçıldadığını və yerə qızılı yarpaqlar səpdiyini duyuram.
Bakı musiqisini və Bakı haqqında musiqini sadəcə səs toplusu adlandırmaq olmaz – bu, şəhərin səsidir. Burada bazarda küçə satıcılarının qışqırıqları, Parapetdə fəvvarənin şırıltısı, Sabunçuda daş döşəmələr üzərində addım səsləri, yarpaq xışıltısı, köhnə kafelərdən gələn “qlasse” qəhvəsinin ətri eşidilir. Nizami küçəsi, “Vətən” kinoteatrı, “Sadko” kafesi, Qarayevin sinfinin kölgələri…
Yadımdadır, necə həyəcanla o sinfə daxil olurdum – mənim üçün böyük bir xoşbəxtlik idi ki, orada böyük Qara Qarayev və Cövdət Hacıyevi görə bilmişdim. Onlar bizim üçün sadəcə simvollar deyildilər, onlar bizi elə bir aləmə aparan bələdçilər idilər ki, orada səs işıq olurdu, melodiya isə dua.
O günlər yadıma düşür – Emil Gilels, Bella Davidoviç, Mstislav Rostropoviç Bakıya gələndə… Biz, uşaqlar, onun məşqlərinə gizlicə girərdik. O, sadə bir maykada, izaholunmaz bir yüngüllüklə elə pasajlar ifa edirdi ki, nəfəsimiz kəsilirdi. Onun hər hərəkətini izləyirdik, sonra isə səhnəarxasında ətrafını sarırdıq – ovsunlanmış kimi, sual yağışına tutardıq, bir kəlməni belə qaçırmaqdan qorxaraq. Bax, budur Bakı.
Bu şəhər həm major, həm minor səslənir – dalğaların gurultusunda da, körfəzin üzərindəki səhər sükutunda da. İnanın, mən melodiyalar uydurmuram, sadəcə Bakının musiqisini yazıram.
– Musiqinizdə, onun akademik əsaslarına baxmayaraq, fəlsəfi dərinlik, şəxsi yaşantı və xüsusi, bakılılara məxsus yumşaq bir işıq duyğusu hiss olunur… Musiqi sizin ruhunuzda necə yaranır?
– Həmin an hər şey sükutdan başlayır. Bakının sükutundan. Bu sükutda minlərlə sözdən daha çox məna var. Təsəvvür edin, axşam şəhərdə gəzirəm və eşidirəm: köhnə evin açıq pəncərəsindən gələn qədim pianonun səsi, uşaqların səsləri, çayxanada qaynayan çaydanın səsi… Musiqi qəfil gəlmir. O, yaddaş kimi yığılır, toplanır. Bəzən bu, uşaqlıqdan bir obraz olur: atamın royalda çalması. Bəzən isə musiqi məktəbinin fasadında çinarın kölgəsi. Musiqini o zaman yazıram ki, içimdə sözlərlə ifadə edilməsi mümkün olmayan ən vacib şeyi deməyə bir ehtiyac doğur. Və musiqi özü seçir – bu fleyta olacaq, royal, ya da bütöv bir orkestr. Əsas odur ki, onun doğulmasına mane olmayasan.
– Siz tez-tez milli mövzuya müraciət edirsiniz, amma bunu çox incə və metaforik şəkildə edirsiniz. Məsələn, “Sarı gəlin” və “Ağ alma” fantaziyalarınız sadəcə xalq mövzularının işlənməsi deyil, bu, köklər, sevgi və yaddaş haqqında bir söhbətdir. Azərbaycan melodiyası və onun şəhərlə əlaqəsi sizin üçün nə deməkdir?
– Azərbaycan melodiyası elə Bakının özü deməkdir – ən saf, ən intim səslənişində. Bu həm muğamdır, həm cazdır, həm də metrodan gələn yeraltı səslər. Mən xalq mövzusunu sadəcə işləyib düzəltmirəm, onunla söhbət edirəm. Elə bil nənən sənə bir nağıl pıçıldayır; min dəfə eşitmisən, amma hər dəfə başqa cür gəlir. Sarı gəlin mənim üçün Bakının gənclik illəridir – ilk hisslər, həyətimizdə utancaq bir təbəssüm, şəhərin üzərindəki bütöv ay. Ağ alma isə payızdır – köhnə evdə stolun üstündəki almalar, hər şeyin zaman qoxuduğu bir məkan. Bu əsərlər keçmişdən çox, əbədilik haqqındadır. Və Bakı mənim üçün həmişə zamanların kəsişdiyi bir nöqtə olub.
– Bakı haqqında musiqi bəstələmək istəyən gənc bəstəkarlara və musiqiçilərə nə tövsiyə edərdiniz?
– Mən onlara sükuta hörmətlə yanaşmağı tövsiyə edərdim. Söhbət susqunluqdan yox, daxilimizdəki sükutdan gedir – əsl musiqi məhz orada yaranır. Arzu edərdim ki, şəhərimizi musiqi ilə tərənnüm etməyə çalışan hər bir insan doğma Bakı şəhərimizin səsini, ovqatını, ruhunu duya bilsin, insanları sözlərlə deyil, qəlbin titrəyişi ilə hiss edə bilsin. Heç kim sükutdan qorxmasın, tələsməsin və bir sadə həqiqəti dərk etsin: musiqidə əsas olan notlar deyil, notlar arasındakı boşluqdur. Onlardan kimsə öz həyatında, sənətində Bakı sevgisini bir canlıya olan sevgi kimi daşıya bilsə, mən ancaq sevinərəm. Çünki Bakı mənim üçün coğrafiya deyil – bu, əbədiyyət haqqında musiqisidir.
Əbülfəz Babazadə
