Əksər ölkələrdə isti havada soyuq su içilir, soyuducudan qarpız çıxarılır, buzlu çay üçün nanə dəmlənir. Bakıda da bunlar edilir. Amma çay ortadan yoxa çıxmır. Əksinə, elə istinin ən şiddətli vaxtında – asfaltın istidən titrədiyi anda, ofislərdə, eyvanlarda, həyətlərdə masalara armudu stəkanlarda qara çay gəlir. Və bu, heç kimi təəccübləndirmir.
Bakıda çay nə mövsümi seçim deyil, nə də əhvalın göstəricisi. Bu, həyat ritminə dərindən köklənmiş gündəlik ritualdır. Səhər ayılmaq üçün, yeməkdən sonra həzmi asanlaşdırmaq üçün, axşam söhbət üçün, yatmazdan əvvəl günü yekunlaşdırmaq üçün. Yay bu qaydanı dəyişmir. Çay burada hava ilə yarışmır, o, havadan asılı deyil, şəhərin dəyişməz kodu kimi mövcuddur.
Turist belə bir sual verir: niyə insan sərinlik arzulayan zaman isti içki içsin ki? Cavab dərhal gəlmir, o, yaşantı ilə formalaşır. İsti içki istidə orqanizmin təbii soyuma mexanizmini işə salır, bədənə iqlimə uyğunlaşmağa kömək edir. Məhz buna görə çay İranda da, Türkiyədə də, Məğribdə də sabit yer tutur. Amma Bakıda bu artıq fiziologiya ilə bağlı deyil.
Çay vəhdətin bir hissəsidir. Balaca masa, armudu stəkan, qaşıq, nəlbəki, şəkər qabı, bəzən mürəbbə və ya limon. Amma daha çox sadəcə çay. İsti çəkilmir, amma bu masanın ətrafında söhbət var. O, tələskən deyil, pauzalarla və diqqətlə doludur. Burada çay susuzluğu yatırmaq vasitəsi deyil. Bu, diqqəti toplamağın, anın içində olmağın, başqaları ilə bir yerdə olmağın yoludur.
Yay Bakı üçün çayı sərinləmə vasitəsi kimi deyil, lövbər kimi qəbul edir. Hər şey istidə əriyib itib-batanda, çay bir növ toplanmaq imkanı verir. Günü formalaşdırır. Ona bir forma bəxş edir. Adiliyi sabitliyə çevirir.
Hətta yayda da kafelərdə çay təzə, isti paxlava ilə birlikdə verilir və bu, heç kimi təəccübləndirmir. İsti ilə isti qəribəlik kimi yox, rahatlıq kimi qəbul olunur. Axşamüstü dənizkənarında, günəş üfüqün arxasında itib, amma ayağın altındakı daş hələ də istilik saxlayırsa, kimsə çay sifariş edir. Susuzluğu yatırtmaq üçün yox, sadəcə zaman keçirmək üçün. Burada olmaq üçün – öz adamlarının arasında, şəhərin içində olmaq üçün.
Soyuq çaylar da var. Nanə, reyhan, limonla dəmləmələr, göyərtili ayran — bunlara həm evdə, həm də restoran menyularında rast gəlmək olur. Amma bunlar isti çayı əvəz etmir. Bunlar tamamilə başqa kateqoriyadır. Yüngül, mövsümi, yay içkiləri. Onlar vərdişə çevrilmir. Armudu stəkanda verilmir. Fasilə tələb etmir.
Həqiqi çay Bakıda dad məsələsi deyil. Bu bir dildir. O, bəzən dolğun, tünd, tüstülü ola bilər. Bəzən isə şəffaf da olar. Amma onun arxasında həmişə sükut, düşüncə və ritm dayanır. Hətta o günlərdə ki, plitəyə yaxınlaşmaq belə mümkünsüz görünür, çaydan yenə də qaynayır. Çünki çaysız gün, sanki yarımnçıq qalır.
Bu, ənənə xatirinə yaşadılan ənənə deyil. Zamanın, iqlimin, şəraitin yaratdığı, kök salmış bir vərdişdir. İstidə belə toplanmağı bacarmaq vərdişi.
Bakıda çay menyuda deyil.
O, həyatın ritmindədir.
Xanım Qədirli
