İnsan şüuraltısı çox vaxt istədiyimizdən daha güclü olur. Tarix elə qorxulu nümunələr tanıyır ki, kollektiv qorxu, stres və fövqəltəbii qüvvələrə inam kütləvi dəli olma hallarına çevrilib. Bu cür ən müəmmalı hadisələrdən biri 1518-ci ildə Strasburqu bürüyən rəqs taunu idi.
Təsəvvür edin: yandırıcı yay günəşi altında şəhər meydanı. Tələsik qurulmuş səhnə, gur musiqi, onlarla insanın rəqs etdiyi bir mənzərə. İlk baxışda bu, bayramı və ya yarmarkanı xatırladır. Amma diqqətlə baxdıqda illüziya dağılır: cırıq paltarlar, təhrif olunmuş sifətlər, daş döşəmədə qan izləri. Bu, əyləncə deyildi — insanları dayanmadan rəqs etməyə məcbur edən naməlum bir xəstəliyin təzahürü idi. Onlar günlərlə, həftələrlə, bəzən isə aylarla hərəkəti dayandıra bilmirdilər.
Tarixçi Con Uoller “Rəqs etməyin vaxtı, ölməyin vaxtı” (2008) adlı əsərində qeyd edir ki, kütləvi yanlış inanclar xüsusilə güclü psixoloji gərginlik şəraitində, insanların şeytani tutulmaya inanmağa meylli olduqları zaman asanlıqla yaranır. XVI əsrin əvvəllərində Strasburq məhz belə bir mühitdə idi. Region aclıqdan, xəstəliklərdən və dini qorxulardan əziyyət çəkirdi və bu fonda “rəqs taunu” adlanan qəribə epidemiya baş qaldırdı.
Xronikalara görə, hər şey frau Troffea adlı bir qadınla başladı. Heç bir görünən səbəb olmadan o, küçəyə çıxdı və rəqs etməyə başladı. Əvvəlcə yoldan keçənlər bunu sadəcə qəribəlik kimi qəbul edirdilər: gülür, alqışlayır, tamaşa edirdilər. Lakin Troffea altı gün dalbadal rəqsi dayandırmadı, taqətdən düşüb huşunu itirir, sonra yenidən qalxırdı. Digər şəhər sakinləri də ona qoşulmağa başlayanda isə hər kəs anladı – məsələ ciddidir.
Növbəti ay ərzində “rəqs edənlərin” sayı təxminən dörd yüz nəfərə çatdı. Onlar tam sükut içində, musiqisiz və mahnısız hərəkət edirdilər — bədənləri tab gətirməyənə qədər. Bir çoxu taqətdən düşmə, insult və ürək tutmalarından həyatını itirirdi.
Gözləmək olardı ki, dövrün hakimiyyət orqanları baş verənləri şeytani tutulma kimi qiymətləndirib ekzorsizmə və ya repressiyalara əl atsın. Lakin şəhər həkimləri başqa yol seçdilər. Humoral nəzəriyyəyə əsaslanaraq, xəstəliyin səbəbinin “isti qan” adlanan hal olduğunu düşündülər. Onların fikrincə, yeganə müalicə yolu… orqanizm artıq istiliyi “çıxarana” qədər rəqsi davam etdirmək idi.
Nəticədə küçələrdə səhnələr quruldu, musiqiçilər və peşəkar rəqqaslar işə götürüldü. Ancaq nəticələr fəlakətli oldu: taqətdən düşmüş, qan içində olan insanlar hərəkəti davam etdirir, nəhayət yerə yıxılıb ölürdülər. Epidemiya aylarla davam etdi.
Bununla yanaşı, Uollerin vurğuladığı kimi, müasirlərin əksəriyyəti zərərçəkənlərin baş verənlərdən heç bir zövq almadığı fikrində idi. Əksinə, onlar əzab çəkir və bacardıqları anlarda kömək üçün yalvarırdılar. Bu isə hadisələrin könüllü dini kultla bağlı olması versiyasını istisna edir və baş verənləri daha da qorxunc edir.
1518-ci ilin rəqs taunu Avropa tarixinin ən qaranlıq sirlərindən biri olaraq qalır — ağıl ilə kollektiv dəlilik arasındakı sərhədin nə qədər kövrək olduğunu xatırladan bir hadisə.
Murad Muxtarov
