İnsan zehni, yalnız açıq şəkildə düşündüyümüz və hiss etdiyimiz məlumatlardan ibarət deyil. Zehin, aysberq kimidir – yalnız kiçik bir hissəsi (şüur) görünür, böyük və təsirli hissəsi isə suyun altında gizlidir (altşüur). Bu görünməyən güc, davranışlarımızı, hisslərimizi və hətta həyat seçimlərimizi formalaşdıra bilir.
Şüur nədir?
Şüur – insanın özünün və ətraf mühitin fərqində olması, düşünməsi, qərar verməsi və diqqətini yönləndirməsi qabiliyyətidir. Şüurlu halda insan:
Öz fikirlərini izləyə bilir
Hazırda baş verənlərə reaksiya verir
Düşünərək qərarlar qəbul edir
Şüur, qısa müddətli diqqət və məntiqi düşüncə ilə əlaqəlidir. Lakin bu, insan zehninin yalnız kiçik bir hissəsidir.
Altşüur (Qeyri-şüuri zehin) nədir?
Altşüur – insanın birbaşa fərqində olmadığı, lakin davranış və hisslərinə təsir edən zehni proseslər toplusudur. Bu, aşağıdakılarla bağlıdır:
Duyğuların avtomatik işlənməsi
Uşaq yaşlarında formalaşmış inanclar
Təkrar olunan vərdişlər
Travmalar və xatirələr
İnstinktiv reaksiyalar
Altşüur özünü istəmədən verilən qərarlarda, yuxularda, reflekslərdə, sürətli emosional reaksiyalarda və hətta “intuisiya” adlandırdığımız hisslərdə göstərir.
Freydin şüur modeli: Zehni aysberq
Psixoanalizin banisi Ziqmund Freyd, insan zehnini üç hissəyə bölərək izah etmişdi:
Şüur – aktiv düşüncələr və qavrayışlar
Altşüur (Preconscious) – fərqində olmadığımız, amma istəsək xatırlaya biləcəyimiz məlumatlar
Qeyri-şüur (Unconscious) – dərinləşmiş istəklər, qorxular, travmalar (şüurdan uzaqlaşdırılmış)
Freydə görə, davranışlarımızın çoxu qeyri-şüuri səviyyədəki güclərin təsiri ilə formalaşır.
Altşüurun davranışlara təsiri
Altşüur aşağıdakı sahələrdə aktiv rol oynayır:
Reklam və marketinq: Brendlər altşüur mesajlarla insanı alış-verişə təşviq edir.
Qərarvermə: Şüurlu analiz etmədən, tez-tez “daxili səs”lə qərar veririk.
Yuxular: Altşüurda gizlənmiş emosiyalar yuxular vasitəsilə üzə çıxır.
Vərdişlər: Avtomatik etdiyimiz davranışlar altşüurun məhsuludur (məsələn, maşın sürmək, diş fırçalamaq və s.)
Altşüura daxil olmaq və onu anlamaq
Altşüur birbaşa görünməz, amma onunla işləmək mümkündür. Bu məqsədlə istifadə olunan metodlar:
Meditasiya və zehinlilik (mindfulness): Öz düşüncələrini izləmək, emosiyaları ayırd etmək
Yuxu təhlili: Yuxulardakı simvollar və hisslər altşüurla bağlı ipucları verir
Avtomatik yazı: Zehni süzgəcdən keçirmədən yazmaqla altşüurun səsini ortaya çıxarmaq
Psixoterapiya: Xüsusilə psixoanalitik yanaşmalar dərin emosional qatlara enməyə imkan verir
Şüur və altşüur arasında əlaqə
Şüur və altşüur bir-birindən tam ayrılmış deyil – onlar biri-birini daim təsirləyən iki səviyyədir. Məsələn:
Şüurlu şəkildə bir qorxunu anlamasan da, altşüur onu fiziki simptomlarla göstərə bilər (ürəkdöyünmə, gərginlik və s.)
Altşüurdakı bir travma, şüurlu münasibətlərə təsir edə bilər (etimadsızlıq, özünüqiymətləndirmə problemləri)
Əgər bu əlaqə düzgün başa düşülərsə, insan özünü daha yaxşı tanıya və dəyişmək üçün real addımlar ata bilər.
Altşüurunu tanımaq insanı daha şüurlu edir
Şüur – görünən, düşünülən və analiz olunan hissədirsə, altşüur – görünməyən, amma insanın həyatına yön verən dərin qatdır. Bu iki təbəqə arasında tarazlıq yaratmaq, insanın həm daxili azadlığını, həm də emosional sabitliyini qorumaq üçün əsasdır. Öz altşüur dünyasını tanımaq, insanın özü ilə münasibətini daha sağlam, daha şüurlu etməsinin açarıdır.
Xanım Aydın
