Audiokitab nədir?
Audiokitab – yazılı ədəbiyyat nümunələrinin səsləndirilmiş, yəni audio formatda təqdim olunan formasıdır. Bu formatda bir kitab, aktyorlar, müəlliflər və ya peşəkar diktorlar tərəfindən oxunur və dinləyicilərə eşitmə yolu ilə çatdırılır. Müasir dövrdə audiokitablar hər kəs üçün əlçatan, rahat və geniş istifadə edilən bir ədəbiyyat forması halına gəlib.
Tarixi: Audiokitablar necə yarandı?
Audiokitabların yaranma tarixi 20-ci əsrin əvvəllərinə – səs yazısı texnologiyalarının inkişaf etdiyi dövrə gedib çıxır. Bu formatın əsas məqsədi əvvəlcə görmə məhdudiyyətli insanlar üçün ədəbiyyatı əlçatan etmək idi.
1930-cu illər – ABŞ-da “American Foundation for the Blind” (Amerika Korlar Fondu) tərəfindən ilk rəsmi “talking book” (danışan kitab) layihələri başlandı. Bu dövrdə LP vinil disklərdə kitablar səsləndirilirdi.
1950–60-cı illər – Kaset lentlərinin istifadəyə verilməsi ilə audiokitabların yayılması asanlaşdı. Artıq yalnız əlillər üçün deyil, geniş ictimaiyyət üçün də maraqlı olmağa başladı.
1980-ci illər – Böyük Britaniyada və ABŞ-də kitabxanalar kaset formatında ədəbiyyat nümunələri təklif etməyə başladı. Bu illərdə artıq tanınmış romanlar, klassik əsərlər və hətta müasir bestsellerlər səsləndirilirdi.
1990-cı illər – CD formatında audiokitablar populyarlaşdı. Texnologiyanın imkanları artdıqca keyfiyyət də yüksəldi.
Rəqəmsal inqilab: Audiokitablar necə yenidən doğuldu?
2000-ci illərin əvvəllərindən etibarən internetin və rəqəmsal platformaların inkişafı ilə audiokitablar da yeni mərhələyə qədəm qoydu.
“Audible” (1995-ci ildə qurulub, 2008-ci ildə Amazon tərəfindən alınıb) bu sahənin ən tanınmış platformasına çevrildi. Burada minlərlə kitab peşəkar səsləndiricilər tərəfindən oxunaraq dinləyicilərə təqdim olunur.
Smartfonlar və mobil tətbiqlər audiokitab dinləmək üçün əlverişli bir mühit yaratdı. “Spotify”, “Apple Books”, “Google Play Books” kimi platformalar da bu sahəyə daxil oldular.
“Podcast” mədəniyyətinin yayılması da audiokitab formatının təbii şəkildə mənimsənməsinə kömək etdi.
Audiokitabların üstünlükləri
Zaman qənaəti – Səyahət, idman və ya ev işi zamanı belə kitab dinləmək mümkündür.
Əlçatanlıq – Görmə məhdudiyyətli insanlar üçün ədəbiyyatla təmasda qalmaq imkanı yaradır.
Yeni təcrübə – Peşəkar aktyorların səsləndirməsi ilə əsərlər daha emosional və təsirli şəkildə qəbul edilir.
Dil öyrənənlər üçün faydalıdır – Dinləmə qabiliyyətini inkişaf etdirməyə kömək edir.
Dünyada audiokitab bazarı
2024-cü il etibarilə, qlobal audiokitab bazarının dəyəri 7 milyard ABŞ dollarını keçib.
Ən çox dinlənilən janrlar: detektiv, fantastika, şəxsi inkişaf, bioqrafiyalar.
ABŞ, Almaniya, Böyük Britaniya və Hindistan bu sahədə lider ölkələrdir.
Azərbaycanda audiokitab mədəniyyəti
Azərbaycanda audiokitab mədəniyyəti nisbətən yeni olsa da, son illərdə inkişaf tempində ciddi artım müşahidə olunur.
İlk ciddi təşəbbüslər 2010-cu illərin əvvəllərində bəzi fərdi layihələrlə başladı. Sosial şəbəkələrdə və “YouTube”da klassik əsərlərin səsləndirilməsi yayıldı.
Milli Kitabxana, AudioKitab.az, “Baku Audiobooks”, “Bookmate” (azərbaycanca bölməsi) kimi platformalar yerli oxuculara audiokitablar təqdim etməyə başladılar.
Azərbaycan dilində audiokitabların sayı hələ məhduddur, amma tələbat artmaqdadır.
Gənc nəslin mobil texnologiyaya meyilli olması, həmçinin görmə imkanları məhdud şəxslər üçün inklüziv mədəniyyətin təşviqi bu sahədəki irəliləyişləri sürətləndirir.
Audiokitablar texnologiya ilə yanaşı, mədəniyyətin inkişaf göstəricilərindən biridir. Gələcəkdə bu formatın daha da yayılacağı, xüsusən təhsil və inklüziv mədəniyyət sahələrində daha mühüm rol oynayacağı gözlənilir. Azərbaycanda da audiokitab mədəniyyəti formalaşmaqda və ictimaiyyət tərəfindən getdikcə daha çox qəbul edilməkdədir. Əsas olan bu sahəyə yaradıcı yanaşmaq, peşəkar səsləndirmələrə və orijinal kontentə sərmayə qoymaqdır.
Xanım Aydın
