Güləş haqqında ilk məlumatlara dövrümüzdən 5 min ildən yuxarı zamanda şumerlərdə rast gəlinir. “Bilqamıs dastanı”nda (“Gilqameş dastanı”), barelyeflərdə və heykəllərdə döyüş səhnələri təsvir olunub. Qədim Misirdə də bu idmana dair çoxlu sübutlar qalıb – Beni-Hasan məzarlarında yüzlərlə güləşçinin təsvir olunduğu rəsmlər aşkar edilib ki, bu da qaydaların və hətta komandaların mövcudluğunu göstərir.
Baki-baku.az sizə güləşin yaranma və inkişaf tarixini təqdim edir.
Yunanlarda güləş müqəddəs sənət və tərbiyənin ayrılmaz hissəsi hesab edilirdi. Gənc idmançılar çılpaq çıxış edir, bədənlərini yağla sürtüb üzərinə qum səpirdilər ki, dərilərini qorusunlar. Qalib o şəxs sayılırdı ki, rəqibini ilk olaraq kürəyi, döşü və ya dirsəkləri üstə yerə salsın. E.ə. 708-ci ildən güləş Olimpiya Oyunlarına daxil edildi və yarışların əsas predmetinə çevrildi. Ən məşhur çempion isə dəfələrlə müxtəlif oyunların qalibi olmuş Milon Krotonski idi.
Roma imperiyasında güləş döyüşçülər və aristokratlar arasında populyar idi. 393-cü ildə isə Olimpiya oyunlarının qadağan edilməsindən sonra bu ənənə uzun müddət dayandı. Orta əsrlərdə və Renessans dövründə güləş zadəganlar mühitində qorunub saxlanıldı və incəsənətdə əksini tapdı. XVI əsrdən etibarən güləş texnikasına aid ilk çap olunmuş rəhbərliklər meydana çıxdı.
İdmanın müasir dirçəlişi Pyer de Kubertenin təşəbbüsü ilə baş verdi: 1896-cı ildə güləş yenidən Olimpiya sıralarına qayıtdı. O zaman çəki dərəcələri mövcud deyildi və bütün idmançılar birlikdə yarışırdı. İlk çempion alman Karl Şumann oldu.
XIX əsrdə Fransada qastrol qrupları şəklində güləşçilər meydana çıxdı. Zamanla beldən aşağı fəndləri qadağan edən üslub formalaşdı – bu «fransız» və ya «yunan-Roma» güləşi adlandırıldı. Avropada bu idman növü tezliklə böyük populyarlıq qazandı, Pol Pons, İvan Poddubnı, Nikolay Petrov kimi ulduzlar yetişdi. Sifarişli döyüşlər və şou elementləri səbəbindən isə XX əsrin əvvəllərində peşəkar yarışlara maraq azaldı.
1904-cü ildə ABŞ-da ilk dəfə sərbəst güləş üzrə yarışlar keçirildi. O vaxtdan Olimpiadalarda hər iki üslub üzrə turnirlər təşkil olunmağa başladı. Ən uzun və məşhur görüşlərdən biri 1912-ci ildə rus Martin Kleyn ilə fin Asikaynen arasında baş verdi – qarşılaşma demək olar ki, 12 saat davam etdi.
XX əsrdə güləş bütün dünyaya yayıldı: misirli İbrahim Mustafa ilk afrikalı çempion, yapon Şoçati İsii isə ilk asiyalı oldu. İdman əfsanələri arasında xüsusilə üçqat Olimpiya çempionları Aleksandr Medved və Aleksandr Karelin fərqlənir.
2004-cü ildə Afinada Olimpiya proqramına rəsmi şəkildə qadın güləşi də daxil edildi ki, bu da idmanda bərabərliyin təmin olunması istiqamətində mühüm addım idi.
Murad Muxtarov
