Bakı – Xəzər dənizinin sahilində yerləşən qədim şəhər – yalnız neftin, küləyin və tarixin yox, həm də zəngin folklor xəzinəsinin vətənidir. Minilliklər boyunca burada yaşayan insanlar öz inanclarını, qorxularını, arzularını və həyat təcrübələrini nağıllara, əfsanələrə, atalar sözlərinə və xalq mahnılarına çeviriblər. Bakı folkloru şəhərin unikal coğrafiyası, tarixi və mədəni müxtəlifliyinin aynasıdır.
Bakı əfsanələri: Tarixin mistikasına səyahət
Bakı əfsanələri xalq təxəyyülünün parlaq nümunələridir. Bu əfsanələrdə real tarixi hadisələr ilə mistik elementlər bir araya gəlir. Onlar olduqca rəngarəngdir və Bakının real ab-havasını özündə ehtiva edir.
Küləkli şəhərin mifləri – Küləyin səsi ilə yaşayan folklor
Bakıda külək sadəcə hava hadisəsi deyil – o, folklorun canlı bir personajıdır. Xalq inanclarına görə, Bakının məşhur “xəzri” və “gilavar” küləkləri insan taleyinə təsir edə bilər. Ənənəvi Bakı deyimlərində külək həm dəyişikliklərin, həm də azadlığın simvoludur. Məsələn:
“Xəzri əsəndə, dəniz də danışar.”
Bakı ləhcəsi və şifahi yaddaş
Bakı folklorunun maraqlı tərəflərindən biri də şəhər ləhcəsində danışılan nağıl və lətifələrdir. Bakı ləhcəsindəki zarafatlar, məzhəkələr və “məhlə” mədəniyyəti şəhər həyatının folklor ifadələridir. Bakı məhəllələrində (xüsusilə İçərişəhərdə) nəsildən-nəslə keçən məişət hekayələri, qəribə adamlar haqqında rəvayətlər, kimsəsiz küçələrin sirli gecə macəraları bu folklorun tərkib hissəsidir.
Musiqi və mahnılarda Bakı
Bakı folkloru musiqi ilə də sıx bağlıdır. Muğam, meyxana, və xalq mahnıları Bakının ruhunu əks etdirən əsas musiqi formalarıdır. Hər bir muğamın səsində qədim Bakı küçələrinin, daş döşəməli məhəllələrinin səsi eşidilir. Meyxana isə Bakı gəncliyinin urban folklorudur – gündəlik həyat, siyasi hadisələr, məhəllə həyatının sarkazm və improvizasiya ilə tərənnümüdür.
Bakı folkloru – xalq hafizəsi
Bakı folkloru daş divarların arxasında gizlənmiş xalq hafizəsidir. Onun əfsanələri, nağılları, küləkləri, şifahi deyimləri və musiqiləri şəhərin keçmişindən gələcəyə uzanan bir körpüdür. Bu folklor, sadəcə keçmişin izi deyil, eyni zamanda müasir Bakının kimliyini formalaşdıran canlı və dinamik bir mədəni yaddaşdır.
Xanım Aydın
