Dünyanın ən qədim və ən qiymətli ədviyyatlarından biri olan hil, həm dadı, həm də faydaları ilə minilliklərdir mətbəxlərdə və təbabətdə öz yerini qoruyur. Səudiyyə Ərəbistanı qəhvəsində, Hindistanın şirin çayında, İranın düyüsündə, Azərbaycanın plovunda – hil təkcə ləzzət qatan bir ədviyyat deyil, eyni zamanda mədəniyyətlərarası bir körpüdür.
Hilin mənşəyi və tarixi
Hil əsasən Hindistan, Şri-Lanka və Guatemalada yetişdirilir. Tarixçilər hesab edir ki, hilin istifadəsi hələ 5 min il əvvəl qədim Hindistanda başlamışdır. Hind rahibləri və təbibləri hil toxumlarını ağız qoxusunu aradan qaldırmaq, həzmi yaxşılaşdırmaq və bədəni rahatlaşdırmaq üçün istifadə edirdilər.
Ərəb tacirləri vasitəsilə hil Yaxın Şərqə, oradan isə Avropaya yayılmış, zamanla “ədviyyatların kraliçası” adını qazanmışdır.
Hil Azərbaycanda: Ənənəvi dad və şəfa mənbəyi
Azərbaycanda hil uzun əsrlərdir həm xalq təbabətində, həm də milli mətbəxdə geniş şəkildə istifadə olunur. Xüsusilə şirniyyatlarda onun rolu danılmazdır. Hil tozu, milli bayram və mərasimlərdə süfrələrin bəzəyi olan şəkərburanın içliyinə xüsusi ləzzət və ətri ilə seçilən ədviyyatlardan biridir. Fındıq, qoz və badamla qarışdırılmış hil tozu şəkərburanın içində yalnız dad və aroma deyil, həm də min illik mətbəx irsimizi daşıyır.
Bundan əlavə, hil çaya, şirin plovlara, şirniyyatlara, bəzən isə ət yeməklərinə əlavə olunur. Onun cəmi 1-2 dənəsi belə bütün qazana öz xoş ətrini və dadını verə bilər.
Hil nə üçün faydalıdır?
Hil yalnız yeməklərə gözəl aroma qatmaqla kifayətlənmir. Onun tərkibində eterik yağlar, antioksidantlar, vitaminlər (A, C, B6) və minerallar (kalium, maqnezium, dəmir) var. Bu zəngin tərkib ona bir çox faydalı xüsusiyyətlər bəxş edir:
Həzm sistemini tənzimləyir – Mədə qazı, köp və həzmsizlik kimi problemlərin qarşısını alır.
Qan təzyiqini tənzimləyir – Təbii diuretik təsiri ilə yüksək təzyiqi azalda bilər.
Ağız qoxusunu aradan qaldırır – Bir çox ağız baxımı məhsullarında hil ekstraktı istifadə olunur.
Stresi azaldır və əhvalı yaxşılaşdırır – Hilin ətri sinir sistemini sakitləşdirir.
İltihab əleyhinə və antibakterial təsiri – Bəzi araşdırmalara görə, hil orqanizmi zərərli mikroblardan qorumağa kömək edir.
Hil mətbəxdə: Az miqdarda, böyük təsir
Hil həm şirin, həm də duzlu yeməklərdə istifadə olunur. Azərbaycanın mətbəxində hil daha çox şirin plovlara, şirniyyatlara, çaylara və bəzi ət yeməklərinə əlavə olunur. Onun çox güclü aroması olduğundan az miqdarda istifadə edilməlidir – 1-2 dənəsi belə bütün qazana öz ətrini verə bilər.
Hilin istifadə forması
Toxum şəklində – Yeməyə bütöv şəkildə əlavə olunur.
Əzilmiş toz – Şirniyyatlarda və içkilərdə istifadə olunur.
Hil yağı – Ətir, aromaterapiya və kosmetik məhsullarda geniş istifadə olunur.
Maraqlı faktlar
Dünyanın ən bahalı ədviyyatları sırasında safran və vanildən sonra hil üçüncü yerdədir.
Qədim Misirdə hil toxumları diş pastası kimi çeynənirdi.
Skandinaviya ölkələrində hil ən çox bulkalar və çörəklər üçün istifadə olunur.
Hil – həm təbii dərman, həm də unudulmaz aroma mənbəyidir. Kiçik bir dənə olsa da, tərkibində böyük bir enerji, mədəniyyət və fayda daşıyır. Azərbaycanda isə hil, xüsusilə şəkərbura kimi milli şirniyyatlarımızda, həm də çay süfrələrində özünəməxsus yer tutur. Əgər hələ də onu yalnız çayla məhdudlaşdırırsansa, mətbəxində hilə bir az daha yer ayır. Bəlkə də bir yeməyin sirri məhz bu kiçik yaşıl kapsulun içində gizlənib…
