Qədim zamanlardan bu günə qədər təbiətdəki bir çox bitki həm qida, həm də dərman kimi istifadə olunmuşdur. Bu baxımdan küncüt (lat. Sesamum) bitkisi xüsusi yer tutur. Kiçik toxumları ilə tanınan bu yağlı bitki həm yüksək qidalanma dəyərinə malikdir, həm də bir çox xəstəliklərin qarşısının alınmasında müsbət təsir göstərir. Tarixi min illərlə ölçülən küncüt həm qədim Misirdə, həm də Hindistanda geniş istifadə olunmuş, müasir dövrdə isə onun sağlamlığa faydaları elmi şəkildə sübuta yetirilmişdir.
Küncütün Tərkibi və Qidalanma Dəyəri
Küncüt toxumları tərkibinə görə olduqca zəngindir. Onlarda 50-65% yağ, 16-18% zülal, 18% karbohidrat və çoxlu miqdarda qida lifi vardır. Bundan əlavə, 100 qram küncütdə təxminən 900 mq kalsium mövcuddur ki, bu da inək südündəkindən dəfələrlə çoxdur.
Küncüt həmçinin E, A və C vitaminləri, maqnezium, dəmir, sink, kalium və B qrupu vitaminləri ilə də zəngindir. Bu kompleks tərkib onu həm enerji mənbəyi, həm də müalicəvi məhsul kimi dəyərləndirməyə imkan verir.
Sağlamlığa Faydaları
- Xərçəngə qarşı qoruyucu təsir
Küncüt toxumları antioksidant maddələrlə, xüsusilə sezamin, sezamol və liqnanlarla zəngindir. Bu birləşmələr orqanizmdə şiş hüceyrələrinin bölünməsini əngəlləyir, iltihabı prosesləri azaldır və hüceyrə qocalmasını ləngidir. Tədqiqatlar göstərir ki, küncüt xüsusilə süd vəzi, prostat, yoğun bağırsaq, ağciyər və mədəaltı vəzi xərçəngi riskini azaldır.
- Sümük və oynaqların möhkəmlənməsi
Yüksək kalsium tərkibi sayəsində küncüt osteoporozun qarşısını almaqda, sümük toxumasının bərpasında və uşaqlarda skelet inkişafında mühüm rol oynayır. Onunla yanaşı olan maqnezium və sink mineralları da sümük sağlamlığını dəstəkləyir.
- Ürək-damar sisteminə müsbət təsir
Küncütdəki yağ turşuları – əsasən linol (omeqa-6) və az miqdarda linolen (omeqa-3) turşuları – qanda pis xolesterinin səviyyəsini aşağı salır, arteriyaların elastikliyini qoruyur və ürək-damar xəstəliklərinin qarşısını alır.
- Həzm sisteminə yardım
Küncüt liflərlə zəngin olduğu üçün bağırsaq fəaliyyətini tənzimləyir, qəbizliyi aradan qaldırır və orqanizmi toksinlərdən təmizləyir. Mütəxəssislər səhərlər 1 xörək qaşığı isladılmış küncütün qatıqla qəbul edilməsini tövsiyə edirlər.
- Hormonal tarazlıq və cinsi sağlamlıq
Küncüt tərkibindəki fitoestrogenlər sayəsində qadınlarda hormonal balansı dəstəkləyir və süd vəzi xərçənginin qarşısını almaqda kömək edir. Həm qadınlar, həm də kişilər üçün cinsi zəifliyə qarşı faydalı hesab olunur və qədim zamanlardan afrodiziak kimi tanınır.
- İmmunitet sisteminin gücləndirilməsi
Küncüt və bal qarışığı orqanizmi möhkəmləndirən, iltihaba qarşı təsir göstərən və viruslara qarşı qoruyan təbii vasitə kimi geniş istifadə olunur. Soyuqdəymə və qrip mövsümündə bu qarışıq təbii qoruyucu rol oynayır.
- Qan şəkəri və xolesterinin tənzimlənməsi
Küncüt qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləməyə yardım edir, insulin həssaslığını artırır və qaraciyər yağlanmasının qarşısını alır. Bu xüsusiyyətlər onu diabet riski olanlar üçün faydalı edir.
- Dəri və saç üçün faydaları
Küncüt yağı dəriyə elastiklik verir, xırda qırışların qarşısını alır və saç tökülməsini yavaşladır. Antioksidant tərkibi sayəsində dərinin cavan qalmasına kömək edir.
- Radiasiyaya qarşı qoruyucu təsir
Küncüt tərkibli məhsullar radiasiya və elektromaqnit şüalara məruz qalan şəxslər üçün qoruyucu və bərpaedici təsir göstərir.
İstifadə Qaydaları
Küncütü maksimum fayda ilə istifadə etmək üçün onun çiy, isladılmış, yaxud bir qədər qovrulmuş formada istehlak edilməsi tövsiyə olunur. Aşağıda bir neçə istifadəsi formasını təqdim edirik:
Çiy toxumlar – smuzi, salat, qatıq və ya ev çörəklərində
Taxin (küncüt pastası) – hummus, sous və püre ilə qarışdırılaraq
Küncüt yağı – salatlarda və tibbi məqsədlərlə
Unu və tozu – çörək və şirniyyat məmulatlarında
Ballı küncüt qarışığı – immunitet gücləndirici kimi
Tövsiyə olunan gündəlik doza:
Böyüklər üçün: 1–2 xörək qaşığı
Uşaqlar üçün: 1 çay qaşığı
Qeyd edilməlidir ki, küncüt çoxlu miqdarda omeqa-6 turşusu daşıdığı üçün onun həddindən artıq istifadəsi yağ turşularının balansını poza bilər. Bu səbəbdən onu kətan toxumu ilə birlikdə istifadə etmək tövsiyə olunur.
Təbiətin möcüzəsi
Küncüt — qədimdən bəri istifadə edilən və bu gün elmi tədqiqatlarla təsdiqlənmiş təbiətin möcüzəvi məhsuludur. Onun zəngin tərkibi və çoxşaxəli faydaları sayəsində həm profilaktik, həm də müalicəvi məqsədlərlə istifadəsi məqsədəuyğundur.
Küncütün gündəlik rasionda yer alması sağlam həyat tərzinin ayrılmaz hissəsi ola bilər.
