Yəqin ki, bəzilərinin heyrətamiz qoxu duyumuna malik olduğunu bilirsiniz – onlar minlərlə qoxunu ayırd edə, yadda saxlaya və hətta yeni, unikal ətirlər yarada bilirlər. Amma heç düşünmüsünüzmü ki, bu yalnız istedad deyil, həm də əsl peşədir? Üstəlik, dünyada ən nadir və çətin peşələrdən biridir!
Dünyada cəmi 500-ə yaxın belə mütəxəssis var. Onlara “Burun” deyirlər — ətir, parfüm tərkibləri, kosmetik məhsullar, bəzən isə qida və ya tibb sənayesi üçün kompozisiyalar yaradan ustalar. Onlar üçün qoxu sadəcə hiss deyil, bir növ fövqəltəbii bacarıq və müasir parfümü təsəvvür etmək mümkün olmayan alətdir.
Bəs necə “Burun” olmaq olar?
Bu heç də asan deyil – bu qapalı dünyaya daxil olmaq üçün qeyri-adi dərəcədə güclü qoxu hissinə malik olmaq və ciddi seçim mərhələsindən keçmək lazımdır. Məsələn, Fransanın Qrass şəhərində yerləşən Parfüm İnstitutunun beynəlxalq texniki proqramında hər il 200-dən çox müraciətçidən yalnız təxminən 12 nəfəri qəbul olunur. Bu qədər məhdud kvota “Burun” peşəsini həm nadir, həm də çox tələb olunan edir.
Namizədlər xüsusi testlərdən keçirlər – qoxuların yadda saxlanması, incə fərqlərin hiss olunması və sair. Ancaq bu mərhələni keçəndən sonra əsl yol başlayır.
Təhsil və təcrübə illərlə davam edir – bəzən 7 ildən 10 ilə qədər. Bu illərdə onlar kimya və biologiya öyrənir, yüzlərlə komponenti tanımağı və birləşdirməyi bacarır, çoxsaylı sınaqlardan keçir və təcrübə toplayırlar.
Bir çox gələcək “Burun” kimya və ya biologiya sahəsində təhsil alır, çünki ətir yaratmaq həm sənət, həm də elmdir. Onlar təbii və sintetik maddələrin quruluşunu və xassələrini öyrənir, qoxuların dəridə necə açıldığını və insan psixikasına necə təsir etdiyini anlayırlar.
Ən tanınmış parfüm məktəbləri sırasında Fransanın ISIPCA, “Grasse Institute of Perfumery”, İsveçrədəki “Firmenich Perfumery School”, İtaliyanın “Instituto Europeo di Design” yer alır. Bu məktəblər kimya, biologiya, sənət və qoxuların psixologiyasını birləşdirən kompleks proqramlar təklif edir.
Bir çox tanınmış “Burun”lar deyirlər ki, təhsilin əvvəlində qoxuları ayırd etmək qabiliyyətləri yetərsiz idi. Məşhur parfümerlərdən biri xatırlayır ki, o, əvvəlcə sadə qoxuları belə qarışdırırdı, amma hər gün məşq etdikcə dəqiqliyi artdı. Bu məşqlər xüsusi idi – məsələn, təkcə qoxuya əsasən onlarla maddəni ayırd etmək və ya yeni ətir əldə etmək üçün komponentləri qarışdırmaq.
Parfümer və “Burun” Daniel Rouzman, “Dior” və “Givenchy” ilə işləyən peşəkar, müsahibəsində deyir:
“Burun olmaq – yaddaşı və diqqəti daim təlimdə saxlamaq deməkdir. Qoxular bir dilin sözləri kimidir – biz onları anlamağı və birləşdirməyi öyrənirik ki, insanlar üçün daşıya biləcəkləri hekayələr yaradaq. Təhsilin əvvəlində çox səhv edirdim, amma zamanla təkcə fərqləndirməyi deyil, qoxuların bir yerdə necə səslənəcəyini proqnozlaşdırmağı da öyrəndim.”
Tanınmış parfümer Katrin Pelleryo isə əlavə edir:
“Burun peşəsi – daimi ilham və mükəmməllik axtarışıdır. Bu, həm sənətdir, həm də elmdir. Təkcə maddələri dərindən başa düşmək və incə intuisiya əsasında həqiqi şah əsərlər yaradıla bilər. Mən hələ də ilk dəfə yasəməni nerolidən ayırmağı öyrəndiyim anı xatırlayıram – bu, kiçik görünsə də, bizim üçün təməl anlayışdır.”
“Burun” peşəsinin tarixi: Alkimiklərdən XX əsrin ustalarına qədər
“Burun” peşəsinin tarixi moda evlərindən, fabriklərdən və institutlardan çox-çox əvvələ gedib çıxır. Tarixdə adı qalmış ilk parfümerlərdən biri Mesopotamiyada təxminən e.ə. 1200-cü ildə yaşamış Taputti (Taputti-Belatekallim) adlı qadın olub.
O, Babil kral sarayında kimyaçı və parfümer işləyib. Taputti təkcə ətirləri qarışdırmırdı, həm də distillə texnologiyasını bilirdi, çiçəklər, yağlar, qatranlar və digər aromatik maddələrdən mürəkkəb qarışıqlar hazırlayırdı. Bu, onu dünya tarixində sənədləşdirilmiş ilk qadın kimyaçılardan və parfümerlərdən birinə çevirir.
Əgər Taputti ilk sənədləşdirilmiş parfümer sayılırsa, XX əsrdə bu peşəni yüksək səviyyəyə çatdıranlar – Ernest Bo və Jan Karl olmuşdur.
Ernest Bo – Rus köklü, fransız gələcəyinə sahib “Burun”
O, tarixdə ən məşhur və sirli “Burun”lardan biridir və əfsanəvi Chanel №5 ətirinin yaradıcısıdır. Rusiya imperiyasında doğulmuş, A. Rallet & Co. şirkətində çalışmış və çar ailəsinə ətirlər təqdim etmişdir. İnqilabdan sonra Fransaya köçmüş və 1920-ci ildə Koko Şanel ilə görüşmüşdür. Deyilənə görə, Bo ona bir neçə nümunə təqdim edib və Şanel 5-ci nömrəli flakonu seçib – beləliklə Chanel №5 yaranıb. Bu, parfümeriyada sintetik aldehidlərin ilk parlaq istifadəsi idi – nəticədə parfümə soyuq, parıltılı bir ton qatdı və sənayeni dəyişdirdi.
Jan Karl – müəllim və yenilikçi
Fransız parfümer Jan Karl “Rouge”, “Dior”, “Carven” kimi brendlərlə çalışmışdır. O, təkcə əla “Burun” deyil, həm də bu sənətdə tədris metodikasını sistemləşdirən bir müəllim idi. Həyatının sonlarında görmə qabiliyyətini itirsə də, yalnız qoxu və yaddaşla işləməyə davam etmişdir. O, “təkrarla öyrənmək” metodunu tətbiq etmişdir – tələbələri hər gün qoxuları tanıma və qarışdırma məşqləri ilə hisslərini avtomatlaşdırmalı idi.
Sözsüz danışan ətir
Məndə bu qeyri-adi peşəyə maraq tamamilə təsadüfi yarandı – oğlumla Fransanın cənubundakı Ez kəndində gəzərkən. Biz Fragonard muzeyinə girdik və ilk dəfə orada bu nadir peşə haqqında öyrəndim. O vaxtdan bəri hiss edirəm ki, hər bir qoxunun arxasında təkcə formula deyil, bir insan, bir hekayə və böyük yol dayanır.
“Burun” peşəsi – istedadın, səbrin, elmin və poeziyanın nadir birliyidir. Bu görünməyən, amma hiss edilən bir sənətdir. Havada, yaddaşda, emosiyalarda yaşayır. Bu ustalar görünməz şah əsərlər yaradırlar – biz onları bədənimizdə daşıyırıq, onlarla sevirik, kədərlənirik, xatırlayırıq və böyüyürük.
Əgər bir gün bir qoxu sizi qəfil uşaqlığınıza, dəniz sahilinə və ya əziz bir insana aparsa, bilin ki – haradasa bir “Burun” bu damlaya yalnız bilik və təcrübə deyil, həm də ruhunun bir parçasını qoyub.
Ayna Bəxtiyar
