Başlandı. Məhşur Azərbaycan filmində deyildiyi kimi, eyni dalğa, eyni koordinat. Bəli, Ermənistan 44 günlük müharibədən sonrakı yolla getməkdə israrlıdır. Bu dəfə hədəf Qarabağ ərazisidir. Söhbət Qarabağdakı erməni mirası kimi təqdim edilən adidələrlə əlaqədar “iddiaların” irəli sürülməsindən gedir. Beləliklə, Ermənistanın xarici işlər nazirinin müavini Paruyur Ovannisyan İrəvanda səfərdə olan Almaniya Bundestaqının deputatı Robin Vagenerlə görüşdə bildirib ki, Azərbaycanın lokal xarakterli antiterror tədbirlərindən sonra ələ keçirdiyi ərazilərdə erməni mirasının məhv edilməsi təhlükəsi var.
Qeyd edək ki, Ermənistan 44 günlük müharibədən sonra beynəlxalq institutları, o cümlədən, məhkəmələri bununla bağlı əməlli başlı yorub desək, yanılmarıq. Təsəvvür edin ki, ölkə rəhbərliyi Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi qarşısında Ağdam ərazisindəki abidələrin ermənilərə məxsusluğunun təsdiqlənməsi ilə bağlı iddia qaldırmışdı. Sən demə, ərazi Azərbaycanın olmasına baxmayaraq, abidə Ermənistanın olmalı imiş. Belə bir şey mümkündürmü?! Görünür, erməni avantürizminin nəzərində mümkün olmayan heç nə yoxdur.
Sual olunur: Beynəlxalq hüquq instansiyalarına belə müraciətlərin ünvanlanması, iddiaların qaldırılması yalnız Azərbaycana olan qəzəb və hiddətinmi göstəricisidir? Əlbəttə, bu amil də öz sözünü deyir. Ancaq məsələ, kifayət qədər, düşünülmüş mahiyyətə malikdir. Əlbəttə, buna mahiyyət demək mümkündürsə. Məsələ burasındadır ki, 44 günlük müharibədə acınacaqlı duruma düşmüş Ermənistan işğal etdiyi torpaqlarımızı əlindən çıxardı. Sonradan həmin torpaqlardakı abidələrin erməni xalqına məxsusluğunun təsdiqlənməsini ona görə lazımdır ki, gələcəkdə bu ərazilərlə bağlı yenidən iddia irəli sürülə bilsin.
Əlbəttə, İrəvanın üz tutduğu Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi bu qəbildən olan iddiaları təmin etmədi. Amma təsəvvür edək ki, belə bir şey baş verib. Ortaya məntiq, daha doğrusu, məntiqsizlik çıxır. Yəni, məsələ təqdimatdan asılı olacaq. Bir qayda olaraq, güclü tərəfin təqdimatı haqlı və keçərlidir. O zaman Ermənistan gələcəkdə deyə bilər ki, hətta BƏM belə hansısa abidənin erməni xalqına məxsusluğunu təsdiqləyibsə, deməli, həmin abidənin yerləşdiyi torpaq da Ermənistana məxsusdur. Əlbəttə, güclü olsa. İnanaq ki, heç vaxt bu baş verməyəcək. Ancaq göründüyü kimi, ortada son dərəcə məkrli işğalçılıq niyyəti var.
Bəli, torpaqlarımızdakı abidələrimizə qarşı, belə demək mümkünsə, cəbhə açmaq, onları özününküləşdirməyə cəhd göstərmək erməni avantürizminin çoxdankı şakəridir. Məsələnin bir qədər dərin qatlarına varacağıq. Hələlik isə onu deyək ki, Ermənistanın XİN rəhbərinin müavininin sırf Qarabağ ərazisinə köklənməsi sıradan məsələ sayıla bilməz. Hesab edirik ki, P.Ovannisyan özlüyündə çox doğru zamanı seçib. Nəzərə alaq ki, hazırda Ermənistan dövləti, o cümlədən dünya erməniliyi Qarabağdakı lokal xarakterli antiterror tədbirlərindən sonra bölgəni tərk edib Ermənistana gedən ermənilərlə bağlı məsələni beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmaqdadır. Mövcud xüsusda etnik təmizləmə kimi sərsəm gündəlik də müəyyənləşdirilib. Çox təəssüf ki, beynəlxalq aləmin bəzi qütbləri, o cümlədən, hakim dairələri bu sərsəmliyin sentimental zəngulələrini vurmaqla məşğuldurlar. Sanki, kimlərsə hesab edir ki, Azərbaycanın öz suverenliyini bərpa etməsi Cənubi Qafqazdakı balansı pozub. Daha doğrusu, balansı Azərbaycanın xeyrinə dəyişib. Ona görə də bu qüvvələr var gücləri ilə çalışırlar ki, Ermənistana yönəlik hansısa jestlər etsinlər. Əlbəttə, bu jestlər həm də dünya erməniliyinin, erməni lobbi və diaspor təşkilatlarının ağzını müəyyən qədər də olsa, yummağa hesablanıb.
Onu da nəzərə alaq ki, hazırkı dünyamızda beynəlxalq hüquq siyasi avantüraların arxasınca sürünməkdə, alətə çevrilməkdədir. Mövcud xüsusu ətraflı düşünsək, tam mümkündür ki, həmin o balans yaratmaq istəyən dairələr beynəlxalq hüququ da erməni maraqları naminə qurban verməyə qalxsınlar. Təxminən, belə: ermənilər incik düşüblər, onların xeyrinə nəsə etmək lazımdır. Həmin “nəsə” isə erməni mədəni mirası deyilən məsələdir. Bu səbəbdən də Azərbaycanın müvafiq qurumlarının ehtiyatlı davranmaları şərtdir. Heç bir halda bu sahəni diqqətdən kənarda qoymaq olmaz.
Azərbaycan Ermənistanın BMT-nin ali ədliyyə orqanı sayılan Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində qaldırdığı hər iddiaya qarşılıq iddia irəli sürür. Yəni, İrəvanın ölkəmizlə davanı beynəlxalq hüquq müstəvisinə daşımaq cəhdinin qarşılığı kifayət qədər verilir. Bunun nəticəsidir ki, BƏM-də çaş-baş vəziyyətdə qalıblar. Məsələn, qurum hələ 2021-ci ildə Azərbaycan və Ermənistandan irqi zəmində nifrətin qızışdırılmasına son qoymağı tələb etmişdi. Məhkəmənin sədri Joan E.Donoghue bildirmişdi ki, hər iki tərəf ziddiyyətləri dərinləşdirə və ya mürrəkkəbləşdirə, mübahisənin həllini çətinləşdirə biləcək hərəkətlərdən çəkinməlidir.
Göründüyü kimi, xanım məhkəmə sədri heç də hüquq prizmasından çıxış etmirdi. Çünki o, yaxşı anlayırdı ki, Bakı–İrəvan ziddiyyətləri dərin siyasi motivlidir və ümumən tərəflərdən hansınınsa qaldırdığı iddianı təmin etmək fərqli yozulacaq. Hesab etsək ki, bir qayda olaraq, iddia qaldıran tərəf Ermənistandır, o zaman ölkənin BƏM-i bezdirdiyini də söyləyə bilərik. Elə Joan E.Donoghuenin söylədikləri də bunun təsdiqidir. Yəni, məhkəmə sədri prinsip etibarilə boş-boş işlərə vaxt sərf etdiyinin fərqindədir. Ancaq ona da diqqət yetirək ki, xanım sədr də fikirləri ilə hansısa mənada balans yaratmaq istəyir. Halbuki, hüququn buna ixtiyarı olmamalıdır.
İndi isə gələk P.Ovannisyanın “Azərbaycan Qarabağda erməni mədəni irsini məhv edəcək” tipli təhlükə saçmasına. El dilində deyildiyi kimi, “aşıq gördüyünü çağırır”. Qarabağda beş-altı, özü də sonradan tikilmiş kilsədən başqa erməni abidəsi yoxdur. Oradakı qədim abidələri ermənilər özününküləşdiriblər. Kəlbəcərdə albanlara məxsus məhşur Xudavəng monastrının necə erməniləşdirildiyi, onun divarlarına erməni xaçlarının həkk edilməsi tarixi faktdır. Bunu Ovannisyan da bilir və çalışır ki, eyni əməli Azərbaycanın üzərinə, belə demək mümkünsə, transformasiya eləsin.
Ümumən, erməni avantürizmini, etnik millətçiliyini şərtləndirən ən mühüm xüsusiyyətlərdən biri bu sayaq vandalizm aktları olub. Bu avantürizm qədim Azərbaycan torpaqlarında türk, azərbaycanlı izini həmişə silməklə məşğul olub. Fikrimizin təsdiqi üçün hazırkı Ermənistan Respublikasının ərazisində vaxtilə baş verənlərə diqqət yetirək. Götürək, İrəvanı. 1918-ci ildə ermənilərə dövlət yaratmaq üçün verilmiş bu qədim şəhərimiz haqqında söz açdığımız vandalizmin təsirinə bəlkə də ən çox məruz qalmış qədim diyarlarımızdandır. Məsələn, Şah Abbas məscidi. Ona Abbas Mirzə məscidi, Sərdar məscidi və ya Xan məscidi də deyilib. 1606-cı ildə inşa edilmiş bu məbəd tamamilə dağıdılıb. Dərələyəzdəki Əxi Təvəkkül zaviyəsi, Ərgəz məscidi də eyni aqibəti yaşayıb. İrəvan şəhərinin Dəmirbulaq məhəlləsindəki XVII-XVIII əsrlərə aid Dəmirbulaq məscidi və ya Hacı İmamverdi məscidi də həmçinin. İrəvan şəhərinin tarixi hissəsi olan Şəhər bölməsində mövcud olmuş 1766-cı ilə aid Novruzəli bəy məscidi də tamamilə dağıdılmış mədəni irs nümunələrimizdəndir. 1725-ci ildə Rəcəb paşa tərəfindən İrəvan qalasında inşa edilmiş Rəcəb paşa məscidini, Sovet Ermənistanı dövründə hissə-hissə sökülərək yerində yaşayış evlərinin tikildiyi Sərdar məscidini də bu sıraya daxil etmək mümkündür. 1827-ci ilədək məscid kimi fəaliyyət göstərən İrəvandakı Şükürbəyli məscidi hazırda rus pravoslav kilsəsidir. Şəhərin Təpəbaşı məhəlləsindəki Təpəbaşı məscidinin həyətinin ətrafında gecəqondular inşa edilib. 1766-cı ilə aid İrəvandakı məşhur Göy məscid isə hazırda fars məscidi kimi təqdim olunmaqdadır.
Bir sözlə, tarixə, mədəni irs nümunələrinə vandal münasibət ermənilərin qədim peşəsidir. Ermənistandakı istər sovet döründə olan, istərsə də müstəqillik illərindəki hakimiyyət də eyni “kursu” davam etdirməkdədir. Təsəvvür edin, işğal altındakı torpaqlarımızın hər daşını, hər qayasını viranə qoymuş bu hakimiyyət indi erməni XİN rəhbərinin müavini P.Ovannisyanın şəxsində Qarabağdakı erməni mədəni mirasının təəssübünü çəkməyə girişib. Əvvəldə də vurğuladığımız kimi, bu da rəsmi İrəvanın növbəti anti-Azərbaycan yönümlü siyasi gedişidir.
Ə.RÜSTƏMOV
