Rusiyanın Xarici İşlər naziri Sergey Lavrov son dövrlər heç bu qədər haqlı olmamışdı. Bu haqqa görə onun “BMT Nizamnaməsinin prinsiplərinə bütövlükdə uyğunluq və qarşılıqlı əlaqə beynəlxalq sülh və sabitliyin açarıdır” sərlövhəli məqaləsində Qərbə ittiham yağdırmasını başa düşmək olar. Amma üzərində xüsusi dayanmaq istədiyimiz məqam başqadır. Hərçənd, cənab Lavrovun sözügedən məqalədə qələmə aldıqları Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sülh prosesi ilə bağlı olduğundan, əvvəlcə Rusiyanın XİN rəhbərinin ittihamının motivindən danışmaq istərdik.
Bəli, motiv ənənəvidir. Kremlin baş diplomatı bildirir ki, Brüssel öz “vasitəçilik xidmətlərini” Azərbaycana və Ermənistana sırımaqla, Vaşinqtonla birgə Cənubi Qafqazda sabitliyin pozulmasına səbəb olur. Əlbəttə, nəzərə alaq ki, bu deyim, ümumən, Moskvanın anti-Qərb köklənişinin göstəricisidir. Lavrov eyni fikri əvvəllər də səsləndirib. Bəs, görəsən, indi onu haqlı edən nədir? Axı, bir vaxtlar o, belə düşünəndə bildirirdik ki, Rusiya Qərbin, habelə Vaşinqtonun Bakı–İrəvan münasibətlərinin tənzimləməsinə qarışmasına qısqanc münasibət bəsləyir, çalışır ki, mövcud istiqamətdəki təşəbbüs öz əlində qalsın. Hətta, onu da bildirirdik ki, Kreml Qərbin onu Cənubi Qafqazdan sıxışdırıb çıxarmaq niyyətlərinə qarşı cəbhə açır və sair və ilaxır.
Məlum olduğu kimi, Azərbaycanın sentyabrın 19-da başladığı və cəmi 23 saat 43 dəqiqə davam etmiş lokal xarakterli antiterror tədbirləri Qarabağdakı vəziyyəti tamamilə dəyişdirdi. Ölkəmiz bütün ərazilərində suverenliyini bərpa etdi. Şübhəsiz, bu cəhət Azərbaycan–Ermənistan münasibətlərinə də təsir göstərməkdədir. Prinsip etibarilə ortada bir yol var – sülh müqaviləsinin imzalanması. İlk baxışdan, bu məsələdə də hər şey aydındır. Yəni, sülh müqaviləsi bağlanır, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası işlərinə başlanılır.
Ancaq biz görürük ki, İrəvan hələ də Bakıya hansısa təkliflər təqdim etdiyini bildirir, destruktiv mövqe tutur. Əlbəttə, bu təkliflərin tam mənada nədən ibarət olduğu cəmiyyətə açıqlanmır. İstənilən halda sual yaranır: Ermənistan nə təklif verə bilər? Ümumiyyətlə, təklif verə bilərmi? Onun təklifləri nə dərəcədə keçərlidir? Yeri gəlmişkən, ortada böyük reallıq var – Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyıb. O da məlumdur ki, oktyabrın 5-də Qranadada ölkə bunu bir daha təsdiqləyib. Azərbaycan rəhbərliyi də dəfələrlə Ermənistanın ərazi bütövlüyünə hörmətlə yanaşdığını bəyan edib. Belə olan halda, Lavrov, əlbəttə ki, haqlıdır.
Bəli, Rusiya XİN rəhbəri məqaləsində bildirir ki, indi İrəvan və Bakı liderləri iki ölkənin suverenliyinin qarşılıqlı əsasda tanınması məsələsini həll etdikdən sonra dinc həyat qurmağın və etimadın möhkəmləndirilməsinin vaxtı çatıb. Yəni, Lavrov demək istəyir ki, böyük hesabla müzakirəsi aparılacaq heç bir mətləb qalmayıb. Biz heç də onu bildirmək istəmirik ki, cənab Lavrov bölgədə dinc həyat qurmağın və etimadın möhkəmləndirilməsinin vaxtının çatdığını bildirərkən, onun prosesə Rusiya sühməramlı kontingentinin töhfə verməyə hazırlığını vurğulamasında məntiq yoxdur. Həm də ona görə ki, Qarabağda erməni, demək olar, qalmayıb. Belə bir durumda nəyə görə sülhməramlılar töhfə verməlidir, yaxud nə üçün, hansı məqsədlə bunu etməlidirlər? Kremlin baş diplomatının “Bizim olduğumuz yerdə sizin nə işiniz var?!” kimi məntiqinin də düzgünlüyünü mübahisələndirmək niyyətindən uzağıq. Onu da demək istəmirik ki, XİN başçısı Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə bu ay keçirilməsi planlaşdırılan, ancaq dəqiq tarixi bilinməyən görüşünə xələl gətirmək niyyəti güdür. Yəni, belə məqamların üzərində dayanıb cənab Lavrovun haqqını yerə salmaq məqsədi güdmürük.
Onu demək istəyirik ki, bəzi qüvvələr Cənubi Qafqazda geosiyasi ambisiyalarını gerçəkləşdirməyə girişiblər. Deməli, Rusiya XİN rəhbərinin bununla əlaqədar yazdıqlarına haqq veririk. Onun ambisiya məntiqində Avropa İttifaqının adı çəkilir. O qurumun ki, son dövrlər Fransanın diktəsi ilə hərəkət etməkdədir. Təəssüf ki, xoş imicə malik Ş.Mişel də indiki situasiyada bu diktənin təsirindən uzaq kimi görünmür. Uzaq olsaydı, Qranadada beşli masaya Türkiyənin əyləşməsində prinsipiallıq göstərərdi. Yəni, heç olmasa, bunu edə, özünün ədalətli yanaşmasını ortaya qoya bilərdi. Amma məlum olduğu kimi, bu, mümkün olmadı və nəticə etibarilə Azərbaycanın görüşə qatılmaması ilə beşli masa dördlü masaya çevrildi. Orada Fransanın ermənipərəstliyinin yenidən isbatı üçün meydan olmadı.
***
Bəli, cənab Lavrov ona görə haqlıdır ki, artıq, necə deyərlər, iş işdən keçib. Buna baxmyaraq, Fransa Ermənistanı dirəniş qalası kimi saxlamaqdadır. Bu dirəniş Rusiyaya qarşıdır. Deməli, Azərbaycan–Ermənistan münasibətləri kontekstində anti-Rusiya oyunu aktuallığını saxlayır. Bu məqam barədə söz açarkən, Ş.Mişelin bir müddət əvvəl söylədiklərinə diqqət yetirmək zəruridir. Məlum olduğu kimi, Aİ Şurasının prezidenti Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə telefon danışığında “uzunmüddətli perspektivdə Qarabağ ermənilərinin təhlükəsizliyinin və hüquqlarının təmin edilməsinin zəruriliyini” vurğulayıb.
Yuxarıda da qeyd etdik ki, Qarabağda ermənilərin sayı çox azdır. Sayları cəmi min nəfərə yaxındır. Aydındır ki, cənab Mişel konkret bu sayın təhlükəsizliyi və hüquqlarından danışmır. O, ilk növbədə, Azərbaycanın Qarabağı məcburi etnik təmizləməyə məruz qoymadığı fikrinin üzərində dayanır. Nəinki Mişel, həmçinin Fransa başda olmaqla, ermənipərəstlər bu fikirdədirlər ki, əgər Bakının niyyəti səmimidirsə, sübuta yetirsin. Bunu necə etsin? Bəli, bax bu məqamda Lavrov əsəbləşməsin, bəs, nə etsin? Çünki hazırda beynəlxalq dairələrdə Qarabağa BMT sülhməramlılarını yeritmək məsələsi müzakirə olunmaqdadır. Şübhəsiz, Rusiyanın baş diplomatı məsələdən xəbərdardır. Ona görə xatırladır ki, bölgədəki durumun, ümumən, Azərbaycan–Ermənistan münasibətlərinin tənzimlənməsi üçün ölkəsinin sülhməramlıları var. Lavrov demək istəyir ki, rus sülhməramlılarının olduğu yerə BMT hərbçiləri gəlməməlidir.
Aydındır ki, Lavrov öz dövlətinin mübarizəsini aparır və çalışır ki, Cənubi Qafqaza kənar “oyunçular” daxil olmasın. Hər halda, BMT sülhməramlı missiyasının hansı ampluada olduğu hər kəsə yaxşı məlumdur. Bu missiyanın indiyədək hansısa faydalı təcrübəsinin mövcudluğunu söyləyə bilmərik. Onu da demək mümkün deyil ki, BMT sülhməramlıları sonradan Qarabağda erməni separatizminin yenidən alovlanmasına şərait yaratmayacaqlar...
Digər tərəfdən, hazırda Qarabağda Rusiya sülhməramlılarına ehtiyacın olmadığı kimi, BMT-nin sülhməramlılarına da ehtiyac yoxdur. Yəni, Azərbaycan etnik təmizləmə etmədiyini sübuta yetirməyə lüzum duymur. Ölkəmiz bütün təminatlarını elan edib. Buna inanmaq var, bir də inanmamaq. İnanmayanları güclə inandırmağa, onlar üçün hansısa əlavə etimad tədbirləri görməyə ehtiyac yoxdur. Çünki Qarabağın erməni sakinləri Azərbaycan ərazisindəki bütün xalqlar kimi eyni hüquq və imtiyazlara malikdirlər. Yəni, Qərbin planlaşdırdığı kimi, köç edənlərin yenidən qayıdışı üçün hansısa əlahiddə təminat vasitələri gərəksizdir. Məhz buna görə də Lavrov Qərbin Cənubi Qafqazdakı pozuculuq niyyətinə dair fikrini ifadə edərkən, deyir ki, Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyıb, vəssalam! Yeri gəlmişkən, mövcud məqamı Rusiya Prezidenti Vladimir Putin də “Valday” Diskussiya Klubunun bir müddət əvvəl keçirilmiş iclasındakı çıxışında ətraflı vurğulamışdı. Özü də bir yox, bir neçə dəfə. Yəni, hər şey bitib.
Hər şey bitibsə, köhnə havalara qayıtmaq lüzumsuzdur. Köhnə havalardan söz düşmüşkən, lokal xarakterli antiterror tədbirlərinədək Ermənistan Qarabağın erməni əhalisinin hüquq və təhlükəsizliyi baxımından beynəlxalq təminatlar məsələsini gündəmə gətirmişdi. O zaman da Rusiya sülhməramlılarının fəaliyyətinin bu baxımdan yetərsizliyi vurğulanmışdı. Bakı bu iddiaları rədd etmişdi. Ölkəmiz indi də eyni mövqedədir. Qarabağ ermənilərini hansısa formada fərqli imtiyazlı təbəqə görmək cəhdləri rədd olunmağa məhkumdur. O cümlədən, BMT sülhməramlılarının Qarabağda yerləşdirilməsi məqsədləri də keçərsizdir. Yəni, cənab Lavrov rahat ola bilər.
Ə.CAHANGİROĞLU
