Bir çox hallarda dünənin qatı düşmənləri bu gün etibarlı və yaxın tərəfdaşa çevriliblər.
Tarixdə belə nümunələr çoxdur. “Dağlıq Qarabağ” adında münaqişə artıq yoxdur. Sülhməramlı vasitəçilərin, sülhə töhfə verməyə çalışan təşəbbüskarların sayı azalıb çoxalsa da, hələlik son nəticəyə nail olunmayıb, sülh müqaviləsi bağlanmayıb.
Azərbaycan–Ermənistan münasibətlərinin normallaşması iki ölkənin özündən asılıdr. Bunun üçün rəsmi Bakı öz tərəfindən bütün lazımi addımları atıb, reallığa və tarixi ədalətə söykənən təkliflərini qarşı tərəfə verib. Münasibətlərin normallaşmasının Ermənistan üçün yeni imkanlar açacağı şübhəsizdir. Azərbaycan Ermənistanla müxtəlif istiqamətlər üzrə əlaqələri genişləndirməkdə maraqlı olduğunu bəyan edib. Rəsmi İrəvanın ölkəmizə qarşı 30 ərzində həyata keçirdiyi təcavüzkar siyasətinə baxmayaraq, Bakı beynəlxalq hüquqa söykənərək qonşu dövlətlə münasibətlərin normallaşmasına normal yanaşdığını ortaya qoyub. Azərbaycan hakimiyyətinin bu məsələyə xoş məramla yanaşması, siyasi iradəsi və mövqeyi hamıya məlumdur. Əlbəttə ki, atdığımız addımlar milli maraqlara və beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanır, sadəcə, iki dövlət arasında deyil, bütövlükdə, bölgədə sülhə və təhlükəsizliyə xidmət edir.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev VII çağırış Milli Məclisin ilk iclasındakı nitqində Ermənistanla münasibətlərin normallaşması məsələsinə də toxunub. Dövlət başçısı xatırladıb ki, İkinci Qarabağ müharibəsində məhz Azərbaycanın təşəbbüsü ilə sülh danışıqları başlanıb. O vaxt nə Ermənistan, nə başqa ölkələr, ümumiyyətlə, gələcəyin nədən ibarət olacağı barədə öz fikirlərini formalaşdırmışdılar. Ermənistanın məsələni süni şəkildə uzatdığını vurğulayan Prezident deyib: “Bu günə qədər sonuncu layihəmiz Ermənistana göndərilən sülh sazişinə 10-cu şərhlərimiz olub. Aylar keçdikcə, təbii olaraq, gözləyirdik ki, Ermənistan öz şərhlərini bizə daha operativ və çevik verəcək. Ancaq bunun tam əksini gördük. Son variantın onlardan alınmasını 70 gün gözləməli olduq. Razılaşdırılmamış müddəaların hamısı onların variantında sülh müqaviləsindən çıxarıldı. Yəni, bu dərəcədə primitiv və qeyri-adekvat addım, sözün düzü, gözlənilən deyildi”.
Dövlət başçısı bir sıra məqamların Ermənistanın, əslində, sülh istəmədiyindən, vaxtı uzatmaq cəhdlərindən xəbər verdiyini vurğulayıb. Əgər Azərbaycanın təklif etdiyi 17 maddədən ibarət sülh sazişinə şərhinə 70 gündən sonra cavab verirsə, mətndən bizim üçün əsas maddələri çıxarırsa, deməli, məqsədi məsələni süni şəkildə uzatmaqdır.
Bu, reallıqla barışmağın təzahürü deyil
Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan Nyu-Yorkda BMT Baş Assambleyasının 79-cu sessiyası çərçivəsində keçirilən “Gələcəyin sammiti”ndə iştirak edib. Ermənistan baş naziri aparatının informasiya və ictimaiyyətlə əlaqələr departamentindən verilən məlumata görə, Nikol Paşinyan çıxışında bir neçə məqamla bağlı xüsusi qeydlər edib. Bakı üçun həmin qeydlərin ən maraqlısı baş nazirin Azərbaycan barədə heç nə deməməsi və hətta pozitiv mesaj verməsidir. Hayların baş naziri çıxışında bildirib ki, mən “Gələcəyin sammiti”ndə öz inamımı ifadə etmək istəyirəm: “Gələcək var! Bununla da mən öz vəzifəmi yerinə yetirmək istəyirəm. Əvvəlki üç sessiyadan fərqli olaraq, bu il baş assambleyadakı çıxışımda qonşu ölkələri ittiham etməkdənsə, daha çox imkanlara diqqət yetirəcəyəm. Bu isə müsbət düşüncə və imkanlar haqqında söhbətlərə yer verəcək. Bəli, hələlik yalnız söhbət üçündür, çünki “Əvvəl Söz var idi, Söz Allahla idi və Söz Allahın idi”. Bu o deməkdir ki, yaxşı sözlərlə başlamaq lazımdır. “Gələcək var!” teoremini irəli sürməliyik. Bunu sübut etməyə elə bu sözdən başlamalıyıq. Gəlin, bunu edək!”.
Paşinyanın İncilə istinadla bu yarıfəlsəfi, yarısiyasi çıxışının arxasında nələrin gizləndiyini yalnız güman edə bilərik. Doğrudanmı, Ermənistan hökuməti qonşuları ilə pozitiv munasibət qurmaq qənaətinə gəlib? Yoxsa, bu, Türkiyədən nəyisə qoparmaq üçün işlədilən diplomatik jest, hay bicliyidir? Bəlkə İrəvan, nəhayət, reallıqla barışmaq qərarına gəlib? Biz bu çıxışın daha çox erməni hiyləgərliyinin növbəti təzahürü olması qənaətindəyik.
Ermənistan iqtidarının qonşu dövlətlərlə bu cür asanlıqla münasibətləri normallaşdırmağa qərar verməsi inandırıcı görünmür. Axı, o, hələ Avropa İttifaqı (Aİ), Brüssel, Vaşinqtonla “işlərini” başa çatdırmayıb. Ermənistan kənardan siyasi dəstək axtarışlarına son verməli, bu coğrafiyada təhlükəsizlik şəraitində yaşamasını istəyirsə, əvvəlcə qonşuları ilə münasibətlərinə ciddi korrektələr etməlidir. Cənab Prezidentin dediyi kimi, nə Ermənistan, nə də onun havadarları 30 illik işğalı unutmamalıdırlar. Danışıqlar masasında bu tarixi həqiqət daim olmalıdır.
Hayastanın “Axilles dabanı”na basırlar
Cənubi Qafqaz uğrunda “böyük güclər”in mübarizəsində Ermənistana həmişə “maşa” funksiyası ayrılıb. Amma riyakar Qərb bölgədə yaranmış gərginliyə görə Ermənistanla bərabər məsuliyyət daşıyır. Hayastanın ABŞ-nin ayırdığı 250 milyon dollar silah almağa yönəldəcəyi birmənalıdır. Avropa Sülh Fondunun özü də vəsaiti ötürən “instansiyadır”. Beləliklə, sülh üçün nəzərdə tutulan vəsait silahlanmaya istifadə edilir. Pul verənlərin İrəvanla təzyiq və təhrik dili ilə danışması təbiidir. Axı, bu məsələ onlardan ötrü Ermənistanın “Axilles dabanı”dır. Hansı ssenarini işə salmalarından, hansı oyuna başlamalarından asılı olmayaraq, Azərbaycanın tələbləri dəyişməz olaraq qalacaq: Ermənistan ölkəmizə qarşı ərazi iddialarına rəsmən son qoymalı, konstitusiyasına dəyişiklik edilməli, Minsk qrupu isə ləğv olunmalıdır.
Haylar Cənubi Qafqaza köçürüldükdən sonrakı 200 il ərzində məhz kənar “güc mərkəzləri”nin əlində oyuncaq olublar. İrəvan bu gün də beynəlxalq arenada özünün prioritetlərini müəyyənləşdirməkdə acizdir. Çünki ətəyində 35 ilin daşları var…
Münasibətlərin normallaşmasına mane olanlar
Münaqişənin fəsadlarının aradan qaldırılması, qarşılıqlı etimad mühitinin yaranması üçün obyektivlik hissi və ədalətli yanaşma əsas meyar olmalıdır. Bəs, 2023-cü ilin noyabrında birgə bəyanat imzalayan tərəflər arasında yaxınlaşmaya aparan proses niyə yarımçıq qaldı? Bu prosesə kim və niyə mane olur? Suala cavab tapmaq üçün münaqişənin köklərinə və xronikasına qısa tarixi ekskurs etmək lazım gəlir. Qarşıdurma 1988-ci ildə Qərbi azərbaycanlıların öz yurdlarından qovulması ilə başladı. O zaman bu qarşıdurmanı Moskva həll edə bilərdi. Amma onun obyektiv və ədalətli ola bilməməsi yeni, daha ağır fəsadlara səbəb oldu. “Qırmızı imperiya”nın yaratdığı münaqişənin “referisi” rolunu Rusiya öz üzərinə götürdü. Moskvanın vasitəçiliyi yetərli olmayanda, oyuna beynəlxalq vasitəçilər daxil oldular. BMT Təhlükəsizlik Şurası Ermənistanın işğalçılıq əməllərinə qarşı 4 qətnamə qəbul etdi. Beynəlxalq vasitəçi kimi, ATƏT-in Minsk qrupu və həmsədrlər institutu yaradıldı. Bu yarıtmaz vasitəçilərin yaratmaz fəaliyyətinə və münaqişəyə Azərbaycan 44 günlük Vətən müharibəsi ilə son qoydu.
İndi nəyi müşahidə edirik? İşğalçı Ermənistana yardım edənlər normallaşma prosesini əngəlləyirlər. Rusiya, İran, Hindistan, Kanada, Avropa İttifaqına daxil olan bəzi dövlətlər, o cümlədən Fransa, Niderland, Yunanıstan əngəl törədənlərin siyahısındadır. Azərbaycanla Ermənistan arasında normallaşma baş verərsə, bu siyahıdakıların heç birinə ehtiyac qalmayacaq. Belə şəraitdə Fransa da özünü yığışdırar, pozuculuq fəaliyyətini azaldar. Regionda normallaşma prosesinin uğurla başa çatması ABŞ və Böyük Britaniyanın da maraqlarına uyğun olar.
Mövqeyini tez-tez dəyişən, dünən dediyini bu gün təkzib edən Nikol Paşinyanın son çıxışlarından bu nəticə hasil olur ki, rəsmi İrəvanın mövqeyi Rusiya, İran, Fransa kimi dövlətlərin yanaşmasından fərqlənməyə başlayıb. Ermənistan baş naziri Türkiyə ilə ikitərəfli münasibətlərin normallaşması üçün ona havadarlarının vəd etdiyi 100 illik “nağılların” gerçəkləşəcəyi ideyasından imtina etməyə hazır olduğunu deyir. Bundan əvvəl isə Qarabağın əsl sahibinin Azərbaycan olduğunu etiraf etməklə bölgəyə iddiaçıların plan və düşüncələrini alt-üst etmişdi. İntəhası, indi normallaşma prosesinin davamını Azərbaycanla deyil, Cənubi Qafqazda maraqları olan “güclər”lə müzakirə etdiyi görünür. Fəqət bu siyasi müstəvidə rəsmi İrəvanın tərəf-müqabil kimi yox, məruzə dinləyən şagird qismində olduğu aydın görünür.
30 il əvvəl həmin “güclər” Azərbaycana işğal olunmuş torpaqlarından əl çəkməyi təklif edir, münaqişənin hərbi yolla həllinin olmadığını deyirdilər. Axırı nə oldu? Rəsmi İrəvan, ən azı, şahidi olduğu bu acı reallıqdan ibrət götürdümü? Təəssüf ki, yox!
Rasim MUSABƏYOV,
Milli Məclisin deputatı, politoloq
– Münasibətlərin normallaşması, ilk növbədə, tərəflər arasında sülh müqaviləsinin imzalanması ilə başlanmalıdır. O sənəddə ərazi bütövlüyünün tanınması, daxili işlərə qarışmamaq, problemlərin sülh yolu həlli kimi məsələlər yer alır. Yəni, həmin sənəddə beynəlxalq münasibətlərin əsas prinsipləri öz əksini tapmalıdır. Bunlar layihədə var, amma konkret iddialardan əl çəkməklə bağlı öhdəlik də olmalıdır. Ermənistan bu prinsiplərlə hələ ATƏT-ə daxil olanda, BMT-nin Nizamnaməsinə uyğun olaraq öhdəlik götürəndə Azərbaycan torpaqlarını işğal etmişdi. Parlamentin qəbul etdiyi bəyannaməsində bizim torpaqlarımızın özünə birləşdirilməsini göstərmişdir. Digər qanunverici aktlarında Azərbaycan ərazisinin bütövlüyünü qəbul etmir, daxili işlərimizə qarışırdı.
Bütün bu sənədlər hələ də mövcudluğunu saxlamaqdadır. Bakı deyir ki, indi zəhmət çəkin, ümumi şəkildə elan etdiyiniz ərazi bütövlüyünün tanınması barədə öz qanunvericiliyinizdə də dəyişiklik edin. Amma İrəvan min cür bəhanə ilə bundan boyun qaçırır. Sözdə deyir ki, Qarabağ Azərbaycandır, amma qondarma qurumun, separatçı rejimin mövcudluğu ilə bağlı Minsk qrupunun fəaliyyətinin davam etdirilməsini istəyir. Əlbəttə ki, bu, qəbuledilməzdir. Ermənistanın siyasi dairələrində Azərbaycan ərazilərinə iddialar bu gün də səslənməkdədir. Bu cür tezisləri Hayastan parlamentinin deputatlarının dilindən eşidirik. Eləcə də erməni mediası bu iddiaları tirajlayır. Təbii ki, bunlar iki ölkə arasında normal münasibətlərin qurulmasına mane olan səbəblərdir. Həmin maneələr aradan götürülməyincə Ermənistan–Azərbaycan münasibətlərində hər hansı irəliləyişdən söhbət gedə bilməz.
İmran BƏDİRXANLI
