Azərbaycan Ordusunun ötən il sentyabrın 19-20-də Qarabağ iqtisadi rayonunun separatçı rejimin nəzarətində qalan ərazilərində keçirdiyi lokal xarakterli antiterror tədbirlərindən, qanunsuz rejimin süquta uğradılmasından sonra tam qanunauyğun, məntiqli və zəruri bir addım atıldı.
Rejimə müxtəlif illərdə rəhbərlik etmiş və Azərbaycan torpaqlarının işğalında, xalqlararası ədavəti qızışdırmaqda fəal rol oynamış, soyqırımı, sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər törətməkdə, qanunsuz silahlı birləşmələr yaratmaqda və terrorizmi maliyyələşdirməkdə ittiham olunan şəxslər saxlanıldılar.
Onlar 8 nəfərdir. Bunlar 2023-cü il sentyabrın 27-də saxlanılmış “dövlət naziri” Ruben Vardanyan və general David Manukyan, sentyabrın 29-da saxlanılmış “xarici işlər naziri” David Babayan və general Levon Mnasakanyan, oktyabrın 3-də saxlanılmış “prezidentlər” Arkadi Qukasyan, Bako Saakyan, Arayik Arutyunyan, eləcə də “parlament sədri” David İşxanyandır. Hələlik onların üzərində məhkəmə prosesi başlamayıb. Ancaq sentyabrın əvvəlində Rusiyada Şərq İqtisadi Forumunda iştirak edən baş prokuror Kamran Əliyev “Nyus.ru”ya müsahibəsində bildirmişdir ki, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin və digər suveren ərazilərinin Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində işğalından sonra yaradılmış qondarma qurumun separatçı rəhbərlərinin barəsində olan cinayət işlərinin istintaqı başa çatıb. Baş prokuror cinayət işi materiallarının baxılması üçün yaxın vaxtlarda məhkəməyə göndəriləcəyini demişdir. K.Əliyev onu da qeyd etmişdir ki, saxlanılan şəxslərin ölkədaxili qanunlar və beynəlxalq konvensiyaların tələblərinə uyğun bütün hüquqları təmin olunub, onlara vəkil və tərcüməçilər ayrılıb.
Saxlanılan şəxslər konkret cinayət əməlləri törətməkdə ittiham olunurlar. Dünyanın hər yerində bu cür cinayətlərdə ittiham olunan şəxslər üçün ağır cəzalar nəzərdə tutulub. Əlbəttə, hadisələri qabaqlamaq, onlarla bağlı hansı hökmün veriləcəyinə dair fikir yürütmək doğru olmazdı. Amma qeyd etdiyimiz kimi, keçmiş separatçı “rəhbərlərin” saxlanılması tam təbiidir. Buna baxmayaraq, separatçıların saxlanılması məsələsi son vaxtlar ölkəmizə qarşı təzyiqin yeni elementinə çevrilib. Qərbdəki ermənipərəst dairələrin bu istiqamətdəki təzyiqinin, necə deyərlər, dozası hər gün bir qədər də artır. Məsələn, Fransanın “Le Figaro” qəzeti bu prosesə “öz töhfəsini” verib. Qəzetdə dərc edilən geniş məqalədə Qarabağ hərbi yolla “ələ keçirilən erməni anklavı” adlandırılıb. Onun separatçı başçılarının Bakıda qanunsuz olaraq saxlanıldığı iddia edilib. Yazıda saxlanılan şəxslərin ümumi sayının 23 nəfər olduğu bildirilib. Güman etmək olar ki, “Le Figaro” siyahıya müxtəlif vaxtlarda, o cümlədən Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə ölkəmizə qarşı cinayətlər törətmiş şəxsləri də daxil edib. Qəzet qeyd edib ki, saxlanılan şəxslərin azad olmaq şansları getdikcə azalır: “Ruben Vardanyan, şübhəsiz ki, onların arasında ən məşhurudur və tez-tez medianın diqqət mərkəzində olur. 2024-cü il Nobel sülh mükafatına namizəd olan (?) milyarder xüsusilə mükafat təsis edən Avrora Fondu ilə tanınır. “Xeyriyyəçi” və dörd uşaq atası 2020-ci il müharibəsindən sonra regionda məskunlaşmaq və erməni əhalisinə kömək etmək üçün Rusiyanı tərk etmək qərarına gəlib”.
Bununla belə, onların Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin vasitəsilə vəkilləri və ailələri ilə əlaqə saxladıqları, məktub göndərə və ala bildikləri vurğulanıb. Hətta, qatı ermənipərəst “Le Figaro” da R.Vardanyanın oğlu Davidlə telefon əlaqəsi saxladığını, bir neçə dəfə məktub aldıqlarını, atasının “hər şey qaydasındadır” yazdığını bildirib.
Yazıda Ermənistan hökumətinin bu məsələ ilə bağlı mövqeyi də tənqid olunub: “Bütün diqqət İrəvana yönəlib. Çünki Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə sülh sazişi üzrə danışıqlar aparır. Ermənistan hökuməti “BBC” rus xidmətinin sualına cavab olaraq əmin edib ki, “erməni hərbi əsirlərin, mülki şəxslərin və liderlərin” qaytarılması prioritetdir və hər zaman Ermənistan xarici işlər nazirliyinin diqqət mərkəzindədir. Amma təsir imkanları zəifdir. 2023-cü il dekabrın 7-də saxlanılan şəxslərin qarşılıqlı mübadiləsi zamanı Ermənistan sonuncu hərbi əsirləri azad edib. Öz növbəsində, Ruben Vardanyanın vəkili Cared Qenser İrəvanın səylərinin tamamilə uğursuzluğuna təəssüflənir və danışıqlarda saxlanılan şəxslərin adlarının heç çəkilmədiyini təsdiqləyir”.
Qondarma rejim ləğv edilsə də, özünü onun Fransadakı nümayəndəsi kimi təqdim edən Ovanes Gevorkyan “Le Figaro”ya bildirib ki, Ermənistanda dövlət səviyyəsində heç kim həqiqətən bu problemin həllində iştirak etmir.
Ermənistanda siyasi gündəmi fəal şəkildə izləyən şəxs kimi qeyd edə bilərik ki, separatçı “qlavar”larla bağlı məsələ Ermənistan hakimiyyətinin heç yadına da düşmür. N.Paşinyan özü də daxil olmaqla hökumətin heç bir üzvü bu məsələni qaldırmır. Sonuncu dəfə avqustun 31-də keçirdiyi mətbuat konfransında Paşinyan bildirmişdir ki, Ermənistan hakimiyyəti R.Vardanyanı Ermənistana və Qarabağa kimin hansı məqsədlə və hansı təminatla göndərdiyini anlamaq istəyir: “Necə oldu ki, Ruben Vardanyan Rusiya vətəndaşlığından imtina etdi? Bu addımı atmağı ona kim məsləhət görüb və ya göstəriş verib? Onu o mənada kim Ermənistana göndərib, kim onu Qarabağa hansı məqsədlə, hansı zəmanətlə, hansı təminatla, hansı vədlərlə göndərib? Axırda da kimsə dedi: “Bilirsən nədir, biz, əslində, onun kim olduğunu bilmirik, çünki o, başqa ölkənin vətəndaşıdır”. Bu suallara cavab istəyirik. Bizim üzləşdiyimiz həqiqətən ciddi problemdir”.
N.Paşinyanın son aylarda R.Vardanyanla bağlı səsləndirdiyi yeganə fikirlər bundan ibarətdir. Digər separatçı şəxslərlə bağlı isə Hayastan baş naziri başqa fikir bildirməyib. Zənnimizcə, bu, doğru addımdır. Ölkəmizə qarşı cinayət törətmiş şəxslərin qanun çərçivəsində cəzalandırılması başqa cür şərh və ya təfsir oluna bilməz.
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu da bu fikirdədir ki, Ermənistan hökumətini və baş nazirini ölkəmizdə həbsdə olan separatçıların taleyi zərrə qədər də maraqlandırmır. İrəvanda onların adları çəkilmir, əksinə Ermənistan paytaxtına qaçan separatçılar müxtəlif cinayətlərdə, o cümlədən dövlət çevrilişinə cəhddə və maliyyə cinayətlərində ittiham olunurlar. Onun sözlərinə görə, Hayastanda yerli ermənilərlə Qarabağ erməniləri arasında əvvəllər də ciddi ixtilaflar olub. Paşinyan son çıxışlarının birində Qarabağdakı separatçıları “klerikal feodal tör-töküntülər” adlandırmışdı: “Radikal müxalifətin nümayəndələri isə hesab edirlər ki, Paşinyan qəsdən ölkədə Qarabağ ermənilərinə qarşı nifrətin artmasında maraqlıdır. Bu da səbəbsiz deyil. Çünki radikal müxalifətin mitinqlərinə və küçə yürüşlərinə qatılanların əksəriyyəti Qarabağdan gəlmələrdir. Məsələn, tarixin arxivinə atılmış separatçı rejimin sabiq “dövlət naziri” Ruben Vardanyan hansısa yolla Ermənistana keçə bilsəydi, o da bu gün Bakı əvəzinə İrəvandakı həbsxanada saxlanılacaqdı. İrəvanda Paşinyana qarşı hərəkata keşiş Baqrat Qalstanyan deyil, böyük ehtimalla Vardanyan başçılıq edəcəkdi. Görəsən, bu halda xaricdəki mərkəzlər Vardanyanı azad etmək üçün qərbpərəst Paşinyana təzyiq edəcəkdilərmi?”
E.Şahinoğlu bu fikirdədir ki, xaricdəki mərkəzlər saxlanılan şəxslərdən “siyasi məhbus” obrazı yaratmaq istəyirlər. Buna görə də Qərb mediasında sifarişli məqalələrin yazılmasını, verilişlərin hazırlanmasını təşkil edirlər. Rubenin ailə üzvləri, o cümlədən müxtəlif ölkələrdəki dostları açıqlamalar yayır, jurnalistlərə mütəmadi müsahibələr verirlər. Bu yolla BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) ərəfəsində Azərbaycana beynəlxalq təzyiqin artırılmasına çalışırlar.
Onu da qeyd edək ki, saxlanılan şəxslərin digər cinayətlərini bir kənara qoyaq, elə təkcə separatçı əməllərlə məşğul olmaq dünyanın hər yerində, o cümlədən Avropada da cinayət məsuliyyətinə səbəb olur. İstənilən ölkədə separatçıların üzərində məhkəmə qurulur.
Elə Fransanın cənubunda yerləşən İspaniyadan ayrılmaq üçün Kataloniya separatçılarının 2017-ci il oktyabrın 1-də referendum keçirməsi rəsmi Madridin ciddi etirazına səbəb olmuşdu. Referendumda iştirak edənlərin 90 faizinin bölgənin İspaniyadan ayrılmasının lehinə olmasına baxmayaraq, ispan polisi seçki məntəqələrində seçicilərə qarşı kobud güc tətbiq etməklə Kataloniyada səsvermənin qarşısını almağa cəhd göstərmişdir. Həmin il oktyabrın 27-də regional parlamentdə Kataloniyanın müstəqilliyi elan edilmişdir. Buna cavab olaraq İspaniyanın mərkəzi hakimiyyət orqanları ölkə konstitusiyasının 155-ci maddəsinə uyğun olaraq, Kataloniyada muxtariyyətin ləğv edildiyini və birbaşa idarəetmənin tətbiq olunduğunu bildirmişdilər. Noyabrın 3-də isə İspaniya hakimiyyəti Kataloniya hökumətinin 8 üzvünü həbs etmiş, ertəsi gün isə məhkəmə Kataloniya bölgəsinin rəhbəri Karles Puçdemonun həbsi ilə bağlı order vermişdir. Puçdemon həmin vaxtdan etibarən Belçikaya sığınıb. Avropa Parlamentinin deputatı olması onun həbsinə imkan vermir.
Göründüyü kimi, separatçılıq hər yerdə cəzalandırılır. Azərbaycanda da bu cür əməllərə yol verənlərin cəzalandırılmaları təbii qarşılanmalıdır. Güman etmək olar ki, məhkəmə prosesi zamanı onların törətdikləri digər cinayətlər də aşkara çıxacaq. “Le Figaro” kimi media vasitələri isə bu cür cılız siyasi addımlarla heç nəyə nail ola bilməyəcəklər. Onların ölkəmizin imicini, nüfuzunu ləkələməyə çalışmaları fayda verməyəcək. Çünki dünya dövlətləri nəyin baş verdiyinin fərqindədirlər...
Səxavət HƏMİD
