Ermənistanda fəaliyyətinin 1-ci ildönümünü bayram edən Avropa İttifaqının mülki missiyası qərarda göstərilən ilkin mandatından xeyli kənara çıxıb. Həm də, bu yoldansapmalar şərti sərhəddə müşahidə missiyasından fərqli fəaliyyətə baş vuran avrolegionun jandarmlar və hərbçilərinin maraqlı davranışları ilə müşayiət olunur.
2022-ci il oktyabrın 17-də Aİ Xarici İşlər Nazirləri Şurası mülki missiyanın Ermənistana göndərilməsi barədə qərar verdi. Adı mülki, əslində isə hərbi legiona bənzəyən missiya 2023-cü il fevral ayının 20-də fəaliyyətə başladı. Daha sonra isə özlərini mülki yox, “xoşməramlı” missiya adlandırdılar. Hayastanda lövbər salmış Aİ missiyasının, əslində, mülki deyil, hərbi kontingentə çevrilməsi danılmaz faktdır. Bu da təəccüblü deyil. Elə missiyanın rəhbəri postuna Ştutqart şəhərinin polis idarəsinin rəisi, alman Markus Ritterin təyin edilməsi bir çox məqamlardan xəbər verir. Keçmiş polis şefinin “xidməti dosyesi”ndə Aİ-nin İraqdakı məsləhət missiyasının rəhbəri, Aİ və BMT-nin Cənubi Sudan, Gürcüstan və Kosovadakı missiyalarında xidmət, eləcə də Almaniyanın Əfqanıstandakı səfirliyində polis müşaviri qrafaları da yer alır. Fransa nümayəndəsi Şarl Fris isə Aİ-nin bölgədə həyata keçirdiyi bütün əməliyyatların kuratorudur. Bir sözlə, “alman–fransız legionu”ndakı əməkdaşların böyük əksəriyyəti elit bölmələrdə xidmət keçmiş eks-hərbçilər, polislər, müxtəlif ölkələrin kəşfiyyatçılarıdır. İşinə 50 nəfərlə başlayan missiya hazırda 209 nəfərlik heyətə malikdir. Belə yerli-yataqlı girişi ona görə veririk ki, oxucunun bir yaşını bayram edən Aİ-nin psevdo-missiyası barədə təsəvvürü bütöv olsun.
“Avropa İttifaqının (Aİ) Ermənistandakı müşahidə missiyası Cənubi Qafqazda sabitliyə zəmin yaradır və cari hadisələrin şəffaflığının təminatında mühüm amildir”. “Armenpress” xəbər verir ki, bu sözləri Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan Aİ-nin Ermənistandakı müşahidə missiyasının fəaliyyətinin 1-ci ildönümünə həsr olunmuş tədbirdə söyləyib. O, yada salıb ki, arxada qalan il Aİ-nin mülki missiyası üçün olduqca vacib mərhələ olub: “Missiyanın dislokasiya yeri, kadr heyəti, onun fəaliyyətinin hüquqi əsasları ilə bağlı bir sıra məsələlər həllini tapıb və böyük tərəqqiyə nail olunub”.
Avromissiyanın Ermənistanda hansı “tərəqqiyə” nail olduğuna fevralın 12-də şahidlik elədik. Münhen Təhlükəsizlik Konfransına beş gün qalmış Ermənistan ordusunun şərti sərhəddə təxribata əl atması, erməni snayperin Azərbaycan sərhədçisini yaralaması və bunun ardınca baş verənlər, nədənsə, Aİ-nin müşahidə missiyasının “gözündən yayındı”. Ermənistan ordusu layiq olduğu cəzasını aldıqdan sonra isə Aİ-nin Ali baş komissarı Cozep Borrelin Azərbaycanı qınayan bəyanatı bizə suyun bulandırıldığı səmti göstərdi.
“Yubiley” tədbirinə qayıdaraq, A.Qriqoryanın alovlu çıxışından bəzi məqamlara nəzər salaq: “Aİ-nin missiyası Ermənistanda öz fəaliyyətinə bizim üçün çox çətin dövrdə başladı və artıq bir ildir ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında beynəlxalq hüququn tanıdığı bütün sərhəd boyu monitorinq funksiyasını yerinə yetirir. Ermənistan tərəfi Aİ-nin iyirmidən çox üzv ölkəsinə, Brüsseldəki rəhbərliyə və missiyanın əməkdaşlarına bu vacib işə verdikləri töhfəyə görə minnətdardır. Biz missiyanın tərkibində Aİ-yə üzv ölkələrin hamısının nümayəndələrini görəcəyimizə ümid edir və gözləyirik”.
* * *
Bu məqamda qeyd etməyi zəruri sayırıq ki, rəsmi Bakı Ermənistanla şərti sərhəddə öz ərazisinə Aİ-nin mülki missiyasının göndərilməsi cəhdlərini qətiyyətlə rədd edib. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu barədə 2022-ci il oktyabrın 14-də Astanada MDB Dövlət Başçıları Şurasının iclasında çıxışı zamanı bildirib: “Avropa Siyasi Birliyi”nin yeni platforması çərçivəsində Praqada Fransa Prezidenti, Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti, Ermənistan baş naziri və Azərbaycan Prezidentinin iştirakı ilə dördtərəfli görüşdə Ermənistan–Azərbaycan sərhədi yaxınlığında Ermənistan ərazisinə Avropa İttifaqının 40 nəfərdən ibarət mülki missiyasının göndərilməsi barədə qərar qəbul olundu. Sonradan öyrəndik ki, onların sayı 50 nəfər olacaq. Onlar orada azı 2 ay olacaqlar. Missiyanın məqsədi, gördüyümüz kimi, tərəflərə delimitasiya ilə bağlı məsələlərin müəyyənləşdirilməsində kömək etməkdir. Bu səbəbdən buna razılıq verdik. Bu missiyanı Azərbaycan tərəfinə göndərmək barədə də cəhdlər oldu, ancaq bizim tərəfimizdən bu cəhdlər qətiyyətlə rədd edildi”.
Aİ mülki missiyasının son birillik fəaliyyəti cənab Prezidentin onun əsl məramının nədən ibarət olduğunu elə rüşeymindəcə dəqiq müəyyənləşdirdiyini isbatladı. Yuxarıda yazdığımız kimi, Aİ-nin bu strukturu heç bir halda mülki missiyaya deyil, hərbi kontingentə bənzəyir. Bu baxımdan missiyanın büdcəsinin həcmi də maraq doğurur. “Aİ-nin Ermənistandakı missiyası haqqında şuranın qərarı”nın 13-cü maddəsinə əsasən, bu qərarın qüvvəyə minməsindən sonra dörd ay ərzində missiya ilə əlaqəli xərcləri ödəmək üçün nəzərdə tutulmuş əsas maliyyə məbləği 8.103.590,82 avrodur. Yəni, onun birillik büdcəsi 24 milyon avrodan çoxdur. Sizcə, mülki missiya üçün bu məbləğ çox deyil?
* * *
Bakı Aİ-nin şübhəli fəaliyyətindən narazılığını dəfələrlə dilə gətirib. Amma qarşı tərəf buna əhəmiyyət verməyib. Vəziyyəti düzgün dəyərləndirən rəsmi Bakı Aİ-nin Azərbaycandakı səfiri Peter Mixalkonu ilk dəfə Xarici İşlər Nazirliyinə dəvət edib. Görüş zamanı səfirin diqqətinə Azərbaycan tərəfinin bəzi narahatlıqları çatdırılıb. Aİ-nin Ermənistandakı monitorinq missiyasının əldə olunmuş ilkin razılıqlara zidd addımlar atdığı, missiyanın regional sabitlik, habelə Azərbaycanla Ermənistan arasında etimad quruculuğuna töhfə verməsinin əksinə olaraq, ölkəmizə qarşı təbliğat vasitəsi kimi geniş şəkildə sui-istifadə olunduğu vurğulanıb. Bununla yanaşı, rəsmi Bakı Ermənistan ərazisindəki missiyanın bəyan edilmiş mandatına uyğun surətdə neytral, mülki və silahsız missiya qismində fəaliyyət göstərməsinə çağırış edilib.
Yuxarıda deyilənləri bir yerə toplasaq, mənzərə tam aydın olar: Cənubi Qafqaz uğrunda böyük geosiyasi oyun davam edir. Təbii ki, 44 günlük müharibədən sonra güclənən Türkiyə–Azərbaycan tandeminə qarşı düşərgədə Ermənistana Cənubi Qafqazın Livanı rolu ayrılıb. Bu da onun boyuna uyğun seçilmiş missiyadır...
Fikrət SADIXOV,
Qərbi Kaspi Universitetinin professoru, politoloq
Keçmiş hərbçilərdən və kəşfiyyatçılardan ibarət Avropa İttifaqının müşahidə missiyası iki ölkənin şərti sərhədində nəyi izləyə bilərdi? Aydın məsələdir ki, onların əsas məqsədi bölgədə vəziyyəti müşahidə etmək, zəruri məlumatları toplamaq və həmin informasiyaları öz ölkələrinə göndərməkdən ibarətdir. Yəni, söhbət ondan gedir ki, həmin missiya “binokl diplomatiyası” adı altında regionda real şəkildə, çox güman ki, gizli fəaliyyətlə məşğul olur. Digər tərəfdən, bu missiya Ermənistanı kimdən və necə qoruyur? Axı, şərti sərhəddə Ermənistanın təhlükəsizliyi hansı formada təmin edilir?
Azərbaycanın Ermənistana qarşı heç vaxt ərazi iddiası olmayıb. Bundan sonra da, yəqin ki, olmayacaq. Əgər Aİ missiyası, həqiqətən də, vəziyyəti müşahidə edib, hansısa qoruyucu tədbirləri həyata keçirirlərsə, onda ilk növbədə, Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təxribatlarının qarşısını almalıdır. Sərhədin bu üzündəki əsgərlərimizə erməni snayperləri tərəfindən atəş açılır. Bu halda onlar nəyi müşahidə edirlər, nəyi izləyirlər? Buna sərhəd zolağında sabitliyin qorunması adını vermək olarmı? Düşünürəm ki, avromissiyanın bu xarakterli qeyri-müəyyən fəaliyyəti heç bir konkret nəticə verə bilməz. Çünki Aİ-nin mülki missiya ilə bağlı qərarında açıqlanan əsas məqsəd və funksiyalar, sadəcə olaraq, görüntü xarakteri daşıyan müddəalardır.
Elxan ŞAHİNOĞLU,
“Atlas” Araşadırmalar Mərkəzinin rəhbəri, siyasi şərhçi
Avropa İttifaqı Cənubi Qafqaza özünün mülki missiyasını göndərəndə onu hər iki respublikada yerləşdirmək istəyirdi. Azərbaycan Prezidenti, haqlı olaraq, bunun əleyhinə çıxdı. Zatən Qarabağda Rusiya hərbi kontingenti olduğu halda, bölgəyə avromissiya da gəlsəydi, bu, mütləq qarşıdurmaya səbəb olacaqdı. Azərbaycana əlavə problem lazım deyildi. Amma Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan Brüsselin bu təklifini sevincək qəbul etdi. Bunun bir səbəbi də İrəvanla Moskva arasında yaşanan gərginlik idi. Yəni, Paşinyanın Rusiyadan narazılığı onun Avropaya üz tutmasına səbəb oldu.
Keçən bir ildə Aİ misiyasının bölgəyə heç bir faydası olmayıb. Əksinə, əlavə gərginlik yaradan elementə çevrilib. Bu mülki missiyanın sərhədlə bağlı doğru-düzgün fəaliyyəti də yoxdur. Missiyalarına uyğun onlara yaxşı ad da qoymuşuq: “binokl diplomatiyası”. Yəni, həmin fransız və alman emissarlar şərti sərhədin o üzündən Azərbaycan tərəfə baxır, şəkillər çəkir, hətta onları internetdə də yayırlar. Bundan məqsədləri Azərbaycanı qıcıqlandırmaqdır. Halbuki, Aİ İrəvanla yanaşı, Bakı ilə də əməkdaşlıqda maraqlıdır. Fəqət bu xarakterli missiya Aİ–Azərbaycan münasibətlərinə ancaq ziyan vurur. Şərti sərhəddə ortaya çıxmış son insident isə İrəvanın seyrçi mövqe tutduğunu ortaya qoydu. Azərbaycan sadəcə təxribata adekvat cavab verdi. Aİ məsuliyyəti atdı Rusiyanın üzərinə. Guya, sərhədin həmin hissəsi Rusiyanın nəzarətindədir.
Avropa, faktiki olaraq, Rusiya və Ermənistan arasında maraqların mübarizəsini aparır. Digər tərəfdən, Moskva anlayır ki, Aİ monitorinq missiyasının əsl məqsədi heç də sərhəddə müşahidə aparmaq deyil, Rusiyanın Gümrüdəki hərbi bazası, sərhədçiləri barədə kəşfiyyat məlumatları toplamaqdır. Hansı tərəfdən baxsaq, bu mülki missiyanın bölgə üçün heç bir faydası olmadı. Ən böyük ziyanı isə Ermənistan özü gördü.
İmran BƏDİRXANLI
