Ölkəmiz Avropanın qaz bazarında mövqeyini möhkəmləndirir

Hazırda Azərbaycanda gündəlik qaz hasilatı, təxminən, 100 milyon kubmetr səviyyəsinə çatıb. Energetika Nazirliyinin yaydığı operatviv məlumata görə, 2023-cü ilin yanvar-avqust aylarında ölkəmizdə 32,2 milyard kubmetr təbii qaz hasil edilib. Bu isə ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 1,5 milyard kubmetr və ya 5 faiz çoxdur. 

Qazın 8,6 milyard kubmetri “Azə­ri-Çıraq-Günəşli”, 17,6 milyard kubmetri “Şahdəniz”, 0,2 milyard kubmetri “Ab­şeron”, 5,8 milyard kubmetri isə SO­CAR-ın istismar etdiyi yataqlarda hasil olunub. 

Hesabat dövründə Azərbaycandan xaricə 15,8 milyard kubmetr “mavi yana­caq” ixrac edilib. Cari ilin ötən dövründə qazın satışı əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 9 faiz çox olub. Ümumi ixracın 7,6 milyard kubmetri Avropanın, 6,7 milyard kubmetri Türkiyənin, 1,5 milyard kubmetri isə Gürcüstanın payı­na düşüb. İlin 8 ayı ərzində Türkiyəyə TANAP-la 3,8 milyard kubmetr qaz nəql olunub.

Bütövlükdə isə, “Azəri-Çı­raq-Günəşli” və “Şahdəniz” yataq­ları istismara veriləndən 2023-cü il sentyabrın 1-dək hasilatın pay böl­güsü sazişləri çərçivəsində Azər­baycanda 412,3 milyard kubmetr “mavi yanacaq” hasil edilib. Ümumi hasilatın 212 milyard kubmetri “Azə­ri-Çıraq-Günəşli” yataqlar blokunun, 200,3 milyard kubmetri isə “Şahdə­niz” yatağının payına düşüb. 

Ötən müddətdə “Şahdəniz” ya­tağından hasil edilən qazın 141,5 milyard kubmetrə yaxını ixraca nəql edilib. “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlar blokundan neftlə bərabər çıxarılan səmt qazı isə, “Əsrin müqaviləsi”­nin şərtlərinə uyğun olaraq, texniki məqsədlər üçün konsorsium işti­rakçılarına, eləcə də daxili tələbatın ödənilməsi üçün Azərbaycanın qaz­paylama şəbəkəsinə təhvil verilib. 

Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şabanın bildirdiyinə görə, cari ilin son üç ayının rəsmi statistikasını təhlil edərkən belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, 8 ayda ölkə üzrə çıxarılmış ümumi qazın 24 mil­yard kubmetrdən çoxunu əmtəəlik qaz həcmləri təşkil edib. Onun fikrin­cə, qaz istehsalının artmasına bu il iyulun 10-da “Abşeron” yatağından hasilatın başlanması da təsir göstə­rib. 

Bununla belə, ekspert hesab edir ki, “Şahdəniz” yatağı Azərbaycanın əsas qaz tədarükü mənbəyi olaraq qalır. Belə ki, bu yataqdan çıxarı­lan “mavi yanacaq” hazırda ölkənin ümumi əmtəəlik qaz hasilatının 73 faizini təşkil edir. Xatırladaq ki, beş il əvvəl “Şahdəniz” yatağının ikin­ci mərhələsi çərçivəsində hasilata başlananda Azərbaycanda əmtəəlik qaz hasilatının gündəlik həcmi cəmi 53 milyon kubmetr təşkil edib.

Müqayisə üçün bildirək ki, 2005-ci ildə ölkəmizdə cəmi 10 milyard 418, 4 milyon kubmetr “mavi ya­nacaq” istehsal olunub. Bunun da 3 milyard 930, 6 milyon kubmetri Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR), 6 milyard 487,8 milyard kubmetri isə Xəzər dənizinin Azər­baycan sektorunda yerləşən “Çıraq” və “Azəri” yataqlarından neftlə bə­rabər çıxarılan səmt qazının payına düşüb. 

2006-cı ilin dekabr ayında “Şah­dəniz-1” platformasının istismara verilməsi ilə ölkədə qaz hasilatı kəs­kin artaraq 22 milyard 962 milyon kubmetrə çatıb. Həmin il ölkə üzrə çıxarılan ümumi qazın 5 milyard 997,6 milyon kubmetri SOCAR-ın, 16 milyard 964,4 milyon kubmetri beynəlxalq konsorsiumun payına düşüb. 2022-ci ildə isə Azərbaycan­da 46 milyard 743,3 milyon kubmetr qaz hasil edilib ki, bunun da 34 mil­yard 958,3 milyon kubmetri əmtəəlik qaz olub. 

Yeri gəlmişkən, Avropanın özü­nün enerji təhlükəsizliyini qorumaq üçün Azərbaycan qazına daha çox ümid bəslədiyi indiki şəraitdə ha­silatın həcmini artırmağa ehtiyac duyulur. Bunu nəzərə alan Azərbay­can hökuməti 2023-cü ildə ölkədə əmtəəlik qaz hasilatını 35 milyard 900,3 milyon kubmetr həcmində proqnozlaşdırır. 

Ölkəmizin isə kifayət qədər qaz ehtiyatları var. Belə ki, Azərbay­canın təsdiqlənmiş qaz ehtiyatları 2,6 trilyon kubmetr həcmində qiy­mətləndirilir. Amma mütəxəssislər mövcud ehtiyatların daha çox olma­sı qənaətindədirlər. Bu da təsadüfi deyil. Məlum olduğu kimi, geoloq­larımız Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda illər öncə “Araz”, “Alov”, “Şərq”, “Əşrəfi”, “Dan Ulduzu”, “Ba­bək”, “Naxçıvan”, “Şəfəq-Asiman”, “Qarabağ”, “Dostluq”, “Zəfər-Məşəl” və digər perspektivli strukturlar aş­kar ediblər. 

Həmin sahələrdə də kifayət qə­dər neft və qaz ehtiyatlarının olma­sı güman edilir. Bu məqsədlə yaxın zamanlarda Azərbaycanın qaz ehti­yatlarının yenidən qiymətləndirilmə­si planlaşdırılır. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin birinci vitse-preziden­ti Xoşbəxt Yusifzadənin bildirdiyinə görə, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Ümid”, “Ba­bək”, “Abşeron”, “Naxçıvan” və “Şəfəq-Asiman” yataqlarının poten­sialı bir daha nəzərdən keçirilərək yenidən texniki qiymətləndirmə apa­rılacaq. 

Eyni zamanda Xəzər dənizin­də yerləşən “Dostluq” yatağının da karbohidrogen ehtiyatları ilə zəngin olması artıq təsdiqini tapıb. Belə ki, adıçəkilən yatağın neft və təbii qaz ehtiyatları müvafiq olaraq təq­ribən 60 milyon ton və 100 milyard kubmetr həcmində dəyərləndirilir. Xatırladaq ki, 2021-ci il yanvarın 21-də Azərbaycan və Türkmənis­tan hökumətləri arasında “Dostluq” yatağının karbohidrogen ehtiyatla­rının birgə kəşfiyyatı, işlənməsi və mənimsənilməsi haqqında Anlaşma Memorandumu imzalanıb. Yatağın işlənməyə cəlb edilməsi isə hər iki ölkənin neft-qaz sənayesinə böyük perspektivlər vəd edir.

Bütövlükdə isə, 1990-2000-ci il­lərdə Xəzərin Azərbaycan sektorun­da aparılmış kəşfiyyat-qazma işləri nəticəsində bir sıra sahələr aşkar­lanıb. Bəzi perspektiv sahələrdə əv­vəlki illərdə aparılmış kəşfiyyat işləri lazımi nəticə verməsə də, sonralar həmin ərazilərdə yeni quyuların qa­zılmasına zərurət yaranıb. 

Neft-qaz üzrə ekspert İlham Şa­banın dediyinə görə, ötən müddətdə yeni texnologiyalar yaradılması, bu sahədə ciddi texnoloji inkişafın baş verməsi karbohidrogen ehtiyatları­nın dəqiqləşdirilməsinə imkan yara­dıb. Onun fikrincə, geoloqlarımızın vaxtilə aşkara çıxardıqları struktur­ların hər biri ümidverici sayıla bilər. 

Ekspert əlavə etdi ki, Heydər Əliyev adına qazma qurğusu öz uni­kallığına, texniki və texnoloji imkan­larına görə 30 il əvvəl mövcud olmuş qazma qurğularını qat-qat üstələyir. Belə ki, əvvəlki qurğuların köməyi ilə dənizdə 7 min metr dərinliyində qu­yular qazmaq mümkün idisə, Hey­dər Əliyev adına qazma qurğusu 9 min metrə qədər dərinlikdə qazma işləri apara bilir. Bu da yaxın illər­də Xəzərin Azərbaycan sektorunda yerləşən bütün perspektivli sahələ­rin potensialını dəqiq öyrənməyə imkan yaradacaq. 

Mirbağır YAQUBZADƏ