Muxtar İmanov,
AMEA Folklor İnstitutunun direktoru,
akademik
______________________________________
Dövlətçılık tariximizin ən yeni mərhələsində azərbaycançılıq dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirən xüsusi baxışlar sistemidir. Müasir mərhələdə azərbaycançılıq Heydər Əliyevin daxili və xarici siyasətə, eləcə də cəmiyyətin gələcək inkişafına yön verən nəzəri fikir və ideyalarına əsaslanır.
Azərbaycançılıq ideologiyasında ən ali dəyərlərdən biri Azərbaycan xalqının rifahı məsələsidir. Aparılan siyasətin, sosial, humanitar, elmi, dini və mədəni sahədə atılan hər bir addımın xalqın mənafeyinə uyğunlaşdırılması azərbaycançılıq ideologiyasının ana xəttini təşkil edir.
Milli-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanılması, eyni zamanda bu dəyərlərin ümumbəşəri dəyərlərlə sintezi və zənginləşməsi azərbaycançılığın təməl prinsipləri kimi müəyyənləşdirilmişdir. Bu prinsiplər İlham Əliyevin mənəvi-mədəni inkişafa yönəlmiş siyasətinin qaynaqlarından biridir. Ölkə Prezidenti Novruz bayramı şənliyindəki çıxışlarından birində deyir: “Azərbaycan xalqı öz milli-mənəvi dəyərlərinə həmişə sadiq olmuşdur. Bu gün Azərbaycan dövləti milli dəyərlərimizin qorunması üçün ardıcıl siyasət aparır... Müstəqil Azərbaycan dövləti də milli-mənəvi dəyərlər üzərində qurulmuşdur” .
Ana dilinə diqqət və qayğı, dövlət dili olaraq Azərbaycan dilinin hərtərəfli inkişafının və daha da zənginləşməsinin təmin edilməsi azərbaycançılıq ideologiyasında mühüm yer tutur. Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyev deyirdi: “Millətin milliliyini ən birinci təsdiq edən onun dilidir... Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi yaşaması, möhkəmlənməsi, inkişaf etməsi bizim ən böyük nailiyyətlərimizdən biridir. Bu təkcə dil məsələsi deyil, bu həm də azərbaycançılıq məsələsidir”. Heydər Əliyevin dil siyasətinin davamı olaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 9 aprel 2013-cü il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı” milli dövlətçiliyin başlıca rəmzlərindən olan Azərbaycan dilinin zənginləşməsi və tətbiqi imkanlarının genişləndirilməsi və qorunması istiqamətində aparılan işlərin yeni səviyyəyə yüksəldilməsinin hüquqi bazasını yaratmışdır. Azərbaycançılıq məfkurəsi işığında dövlət dilinin saflığının qorunmasını, ədəbi dildən düzgün istifadə məsələlərinin daim diqqət mərkəzində saxlanılmasını, bu istiqamətdə həyata keçiriləcək işlərin daha da genişləndirilməsini təmin etmək məqsədilə ölkə başçısının 13 noyabr 2017-ci il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası Dövlət Dil Komissiyasının yeni tərkibi təsdiq edilmişdir.
Elm və təhsilin, ədəbiyyat və incəsənətin inkişafı Azərbaycan dövlətinin daim diqqət mərkəzindədir. Görkəmli elm, ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinin yubileylərinin yüksək səviyyədə qeyd edilməsi dövlətin bu sahəyə diqqət və qayğısının mühüm bir göstəricisidir. Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Nizami Gəncəvinin 870 illik, Məhsəti Gəncəvinin 900 illik, Firidun bəy Köçərlinin 150 illik, Məmməd Arazın 80 illik, Bəxtiyar Vahabzadənin 90 illik, Ceyhun Hacıbəylinin 125 illik, Molla Pənah Vaqifin 300 illik, Hüseyn Cavidin 130 və 135 illik, Bülbülün 120 illik, İmaddədin Nəsiminin 650 illik, Cəlil Məmmədquluzadənin 150 illik, Məhəmməd Hadinin 140 illik, xalça ustası Lətif Kərimovun, görkəmli Azərbaycan yazıçısı Mir Cəlal Paşayevin, rəssam Səttar Bəhlulzadənin, Üzeyir Hacıbəyovun “Leyli və Məcnun" operasının ilk tamaşaya qoyulmasının və “Arşın mal alan” musiqili komediyasının 100 illik yubileyləri beynəlxalq təşkilatların iştirakı ilə təntənəli şəkildə qeyd edilmişdir. Məhsəti Gəncəvi, Lətif Kərimov, Mir Cəlal Paşayev, Səttar Bəhlulzadə və Üzeyir Hacıbəyovla bağlı yubiley tədbirlərinin UNESKO səviyyəsində keçirilməsi Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənətinin dünyada tanıdılması istiqamətində mühüm addımlar olmuşdur. Ölkə rəhbərinin sərəncamı ilə Azərbaycan mədəniyyət tarixinin ən tanınmış simalarından biri, böyük mütəfəkkir şair İmadəddin Nəsiminin anadan olmasının 650 illik yubileyi münasibətilə 2019-cu ilin Azərbaycanda “Nəsimi ili”, 2021- ci ilin “Nizami ili” elan edilməsi, “Xarıbülbül” festivalının, “Vaqif poeziya günləri”nin yenidən bərpa edilməsi də mədəni irsə diqqətin, həssas münasibətin və qayğının növbəti təzahürüdür.
Mədəni irsimizin bir çox örnəklərinin – tar və kamança ifaçılığı sənətinin, ənənəvi xalçaçılığın və ənənəvi kəlağayı sənətinin, “Kitabi-Dədə Qorqud” və “Koroğlu” eposlarının, Molla Nəsrəddin lətifələrinin, aşıq və muğam sənətlərinin, Novruz bayram kompleksinin, Çövkən və Qarabağ atüstü oyunlarının tədqiqi və dünyaya tanıdılması istiqamətində dövlət əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. 2000-ci illərin əvvələrindən bu günədək İçərişəhər, Qız qalası və Şirvanşahlar saray kompleksi, Qobustan qaya sənəti və mədəni landşaftı, Şəki şəhərinin tarixi mərkəzi və Şəki Xan Sarayı UNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına, “Lahıc misgərlik sənəti”, “Azərbaycan aşıq sənəti”, “Azərbaycan muğamı”, “Novruz bayramı”, “Dədə Qorqud irsi, dastan mədəniyyəti, xalq nağılları və musiqisi”, “Qarabağ atüstü oyun ənənəsi – Çövkən”, “Yallı (Köçəri, Tənzərə): Naxçıvanın ənənəvi qrup rəqsləri”, “Tar və tar ifaçılığı”, “Kamança hazırlanması və ifaçılığı”, “Ənənəvi Azərbaycan xalçaçılığı”, “Ənənəvi kəlağayı sənəti”, “Nazik çörəyin hazırlanma və paylaşması mədəniyyəti”, “Dolmanın hazırlanması və paylaşması mədəniyyəti” UNESKO-nun “Qeyri-maddi mədəni irs üzrə Reprezentiv Siyahısı”na daxil edilmişdir.
2019-cu ilin 30 iyun – 10 iyul tarixlərində ölkə rəhbərliyinin səyi ilə UNESKO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasının Bakıda yüksək səviyyədə təşkili, Azərbaycan mədəniyyəti örnəklərinin böyük ölçüdə UNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına və Qeyri-maddi mədəni irs üzrə Reprezentiv Siyahıya, Şəkinin sənətkarlıq və xalq yaradıcılığının, Bakı şəhərinin dizayn tematikasının son illərdə UNESKO-nun Yaradıcı Şəhərlər Şəbəkəsinə daxil edilməsi Azərbaycan mədəni irsinin ümumdünya əhəmiyyətini bir daha ortaya qoyur. Bütün bunlar Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və ölkənin Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın gərgin əməyinin və eləcə də onların milli-mədəni dəyərlərə verdiyi böyük önəmin ifadəsidir. Burada onu da vurğulayaq ki, Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə bu il Azərbaycan xalqının milli sərvəti İçərişəhərin Şirvanşahlar sarayı kompleksi və Qız qalası ilə birgə UNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilməsinin 20 illiyi qeyd ediləcəkdir.
Bakıda 2012-ci ildə “Xalq qəhrəmanı Koroğlu”, 2013-cü ildə “Kitabi-Dədə Qorqud” abidələrinin açılışı və Dədə Qorqud parkının salınması, Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 2015-ci ildə “Kitabi-Dədə Qorqud”un elm aləminə məlum olmasının, ilk tərcümə və nəşr edilməsinin 200 illiyi ilə bağlı olaraq imzaladığı sərəncam epik folklor irsimizə yenidən qayıtmaq, onu yenidən öyrənmək və təbliğ etmək istiqamətində mühüm rol oynamışdır.
Tariximizə, mədəniyyətimizə, milli-mənəvi dəyərlərimizə münasibətdən danışarkən İlham Əliyevin sərəncamları ilə “İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin və Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin yaradılması, Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin təsis edilməsi, Azərbaycan Xalça Muzeyinin inşası və muzeyə yeni statusun verilməsi faktları da xüsusi qeyd edilməlidir.
Prezidentin Tarixi İpək Yolu dövrünə aid Azərbaycan mədəni irsinin, tarix və mədəniyyət abidələrinin mütəşəkkil qorunmasını təmin etmək məqsədi daşıyan 22 oktyabr 2019-cu il tarixli sərəncamı ilə ölkədə “Çıraqqala–Şabran”, “Qədim Şəmkir şəhəri”, “Orta əsr Ağsu şəhəri” Dövlət tarix-mədəniyyət qoruqlarının yaradılması, “Nizami Gəncəvi məqbərəsi” kompleksinin Gəncə Dövlət tarix-mədəniyyət qoruğunun tərkibinə daxil edilməsi xüsusi əhəmiyyətli mədəni hadisələr sırasındadır.
Azərbaycançılıq ideologiyası milli-mədəni müxtəliflik ideologiyasından ayrılmazdır. Milli-mədəni müxtəlifliyi diqqət mərkəzində saxlamaq azərbaycançılıq siyasi kursunun təməl şərtləri sırasına daxildir. Milli-mədəni muxtəlifliyi “milli sərvətimiz” kimi qiymətləndirən Ulu Öndərin siyasi kursunu davam və inkişaf etdirərək Prezident İlham Əliyev multikulturalizmi Azərbaycan xalqının “həyat tərzi” adlandırır, multikulturalizmin və tolerantlığın “alternativi yoxdur” deyir. Bu gün Azərbaycan multikulturalizmi və Azərbaycan tolerantlığı ölkəmizdə yaşayan müxtəlif xalqlara münasibətlə məhdudlaşmır, dinindən, dilindən və irqindən asılı olmayaraq dünyanın müxtəlif xalqlarına münasibəti özündə ehtiva edir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci ildə başlatdığı, BMT tərəfindən dəstəklənən “Bakı Prosesi” və onun məntiqi davamı olan Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumları multikulturalizm üçün qlobal platforma hesab edilir. 2011-ci ildə Birinci, 2013-cü ildə İkinci, 2015-ci ildə Üçüncü, 2017-ci ildə Dördüncü və 2019-cu ildə Beşinci Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumları mədəni rəngarəngliyi təmsil edən insanlar arasında qarşılıqlı dialoqun qurulması işinə böyük töhfə verməkdədir. Prezident İlham Əliyev bu forumların birində Azərbaycanın fərqli mədəniyyət, din, dil daşıyıcılarının qarşılıqlı inam və anlaşmasına bir model verə biləcəyini qürurla vurğulayaraq deyir: “Bizim tariximiz mədəni müxtəliflik tarixidir və bu gün həmin tarixi irs əsasında Azərbaycan dünyaya mədəniyyətlərarası dialoqun ölkələri yaxınlaşdırmağın, müxtəlif mədəniyyət və sivilizasiya nümayəndələri arasında yeni körpülərin qurulmasının yeganə yol olduğunu nümayiş etdirir”.
2016-cı ildə BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının VII Qlobal Forumunun ölkəmizin paytaxtında keçirilməsi və həmin ilin Azərbaycanda “Multikulturalizm ili” elan edilməsi, Bakıda Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin yaradılması, 2015-ci ildə Avropa Oyunlarının, iki il sonra isə İslam Həmrəyliyi Oyunlarının Bakıda təşkili Azərbaycanın artıq müxtəlif sivilizasiyaların, xalqların və dinlərin qovuşa, anlaşa biləcəyi bir mərkəz halına gəlməsini sübut edir.
Bütün bu tədbirlərin qlobal miqyasda keçirilməsində əsas məqsəd müsəlman aləmi ilə Avropa arasında dialoqu, tərəfdaşlığı və əməkdaşlığı gücləndirməkdir. Bu tədbirlərin hamısı Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü, bilavasitə təşkilatçılığı və iştirakı ilə gerçəkləşmişdir. Ölkə Prezidenti gələcəyə doğru nikbinliyini ifadə edərək deyir: “Azərbaycanda bundan sonra da millətlərarası, dinlərarası münasibətlər ən yüksək səviyyədə öz həllini tapacaq... Bunun sirri çox sadədir. Sadəcə olaraq... milli və dini siyasət düzgün aparılmalıdır. Azərbaycanda yaşayan bütün xalqların, bütün dinlərin nümayəndələri özlərini rahat hiss etməlidirlər. Bu gün bu vəziyyət reallıqdır. Azərbaycanda bütün xalqların nümayəndələri bir ailə kimi, mehribanlıq, sülh, qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşayırlar. Bu da bizim böyük sərvətimizdir, gücümüzdür və biz bunu qoruyuruq, qorumalıyıq”.
Azərbaycançılıq məfkurəsində insan amili ön plandadır. Təsadüfi deyil ki, “Mən bütün Azərbaycan xalqının, hər bir Azərbaycan vətəndaşının Prezidentiyəm” deyən İlham Əliyev dünyanı bürüyən və böyük insan tələfatına səbəb olan yeni növ koronavirus (COVID-19) pandemiyasından Azərbaycan vətəndaşlarının sağlamlığını və maddi rifah halını qorumaq üçün qətiyyətli və ardıcıl addımlar atdı. “Koronovirusla Mübarizəyə Dəstək Fondu” yaradıldı, zəruri tibbi avadanlıqların və tibbi tələbat vasitələrinin tədarükü haqqında və pandemiyanın Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatına, makroiqtisadi sabitliyə, ölkədə məşğulluq məsələlərinə və sahibkarlıq subyektlərinə mənfi təsirinin azaldılması ilə bağlı sərəncamlar verildi. Xəstəliyə daha həssas kateqoriya insanlar sırasında olan məhbusların böyük bir qismi cəzaçəkmə müəssisələrindən evə buraxıldı, xüsusi tibb müəssisələri tikildi və ya bu məqsədlə ayrıldı, xaricdəki vətəndaşlarımız ölkəyə gətirildi, xəstəliyin yayılmasının qarşısının alınması məqsədilə təcili zəruri addımlar atıldı, xəstələrin müalicəsini dövlət öz üzərinə götürdü, pandemiya səbəbindən maddi çətinlik çəkən insanlara ünvanlı sosial yardımlar göstərildi və digər çoxsaylı tədbirlər həyata keçirildi.
Azərbaycan dövləti təkcə Azərbaycan xalqına deyil, imkan daxilində, pandemiya səbəbindən fəlakət içərisində olan ölkələrə insani yardımlarını əsirgəməməkdədir. Azərbaycan Prezidentinin təşəbbüsü ilə 2020-ci il aprelin 10-da Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurasının fövqəladə Zirvə görüşünün, mayın 4-də isə Qoşulmama Hərəkatı Təmas Qrupunun Zirvə toplantısının təşkili də ilk növbədə insan sağlamlığının mühafizəsi və bu qlobal təhlükəyə qarşı müştərək fəaliyyət, təcrübə mübadiləsi və qarşılıqlı yardım kimi məsələlərə həsr olundu. Bütün bunlar Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin beynəlxalq müstəvidəki aktual problemlərin həlli istiqamətində səylərini, şəxsi bacarığını və nüfuzunu ortaya qoymaqdadır.
Milli ruhlu və sağlam əqidəli gənclik Azərbaycan dövlətinin gələcək mövcudluğunun qarantıdır. Prezident gənclərlə görüşündə gənclərə milli-vətənpərvərlik ruhunun aşılanmasına dövlətin xüsusi diqqət yetirdiyini dəfələrlə vurğulamışdır: “Gənclər milli ruhda böyüyəndə, əlbəttə ki, xarici təsirin heç bir əhəmiyyəti olmayacaq. Ona görə vətənpərvərliyi, milli dəyərləri, ənənələri qorumalıyıq və biz də qoruyuruq. Əsas budur. Bugünkü Azərbaycan iqtidarı bu sahəyə çox böyük diqqət göstərir”. Ərazi bütövlüyümüzün bərpası, soydaşlarımızın doğma torpaqlarına qaytarılması ölkə başçısının daxili və xarici siyasətində mühüm bir vəzifə kimi nəzərdə tutulur. Güclü Azərbaycan ordusunun yaradılması, tarixi torpaqlarımızın, Qarabağın işğaldan azad olunması, yüksək hərbi hazırlıqlı kadrların yetişdirilməsi, xalqımıza və dövlətimizə qarşı yönəlmiş ideoloji təxribatların qarşısının alınması istiqamətində aparılan işlər və görülən tədbirlər qazanılacaq uğur və perspektivlərdən xəbər verir.
“Təhsil haqqında”, “Bədən tərbiyəsi və idman haqqında”, “Elm haqqında” qanunların qəbul olunması, "Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında" və "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" Prezident sərəncamları, “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nın təsdiq ediməsi, “Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə Dövlət Proqramı”, 2005-2009-cu, 2011-2015-ci və 2017-2021-ci illəri əhatə edən “Azərbaycan gəncliyi” Dövlət Proqramları, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondunun yaradılması milli dəyərlərə sahib sağlam və intellektual nəslin yetişməsinə, Respublikada elm və mədəniyyətin yüksək səviyyədə inkişafına yönələn və mühüm əhəmiyyət daşıyan tarixi faktlardır. Bütün bunlar azərbaycançılıq ideologiyasının ölkəmizdə aparıcı siyasi istiqamət təşkil etməsini və həmin siyasi istiqamətin xalqın elmi-mədəni yüksəlişində əsas şərtlərindən birinə çevrilməsini göstərən mühüm tədbirlərdir.
