Azərbaycan və Ermənistan arasında yaradılmış delimitasiya və demarkasiya üzrə komissiyanın aprelin 19-da keçirilən iclasında Qazax rayonunun işğal altındakı 4 kəndinin ölkəmizə qaytarılması ilə bağlı qəbul edilən qərar haylar arasında yeni etiraz dalğasının baş qaldırmasına səbəb olub. Hazırda Ermənistan cəmiyyətində bununla bağlı qızğın diskussiyalar gedir.
Normal düşüncə sahibləri kəndlərin heç zaman Tavuş vilayətinin inzibati-ərazi bölgüsünə daxil olmadığını bildirərək, onların qaytarılmasının tamamilə doğruluğunu bildirirlər. Radikal-revanşist kəsimin nümayəndələri isə bu addımı “xəyanət, satqınlıq” kimi qələmə verməyə çalışırlar. Xüsusilə, keçmiş prezident Robert Koçaryanın parlamentdəki “Hayastan” fraksiyasının deputatları bu məsələdən sui-istifadə edərək xalqı baş nazir Nikol Paşinyana qarşı qaldırmağa çalışırlar. Bugünlərdə onlar hayların “Voskepar” adlandırdıqları Yuxarı Əskipara kəndində olublar. Kəndin klubunda keçirilən görüşdə “Hayastan”ın deputatı, eks-prezidentin oğlu Levon Koçaryan da iştirak edib.
Maraqlıdır ki, onlar bu görüş zamanı, azərbaycanlılarla ermənilərin birlikdə yaşamasının mümkünsüzlüyü barədə, necə deyərlər, köhnə bayatıları səsləndiriblər. Yeri gəlmişkən, xatırladaq ki, bu bayatını ilk dəfə R.Koçaryan 2003-cü il yanvarın 16-da Avropa Şurası Parlament Assambleyasının qış sessiyasında söyləmişdi. O, çıxışı zamanı azərbaycanlıların və ermənilərin “etnik və genetik baxımdan uyğunsuz olmaları” kimi faşistsayağı irqçi fikirlər söyləmiş və Qarabağdakı erməni əhalisinin Azərbaycan dövləti daxilində yaşamasının mümkün olmadığını açıqlamışdı. Həmin hadisədən sonra – yanvarın 30-da Strasburqda çıxış edən Avropa Şurasının baş katibi Valter Şvimmer R.Koçaryanın fikirlərinin müharibənin yenidən alovlandırılmasına bərabər olduğunu bildirmişdi. AŞPA-nın prezidenti Peter Şider isə Koçaryanın sözünün səhv tərcümə olunduğuna ümid etdiyini söyləyərək, Avropa Şurasının yarandığı gündən bu yana “etnik uyğunsuzluq” ifadəsini eşitmədiyini demişdi.
Belə düşüncəyə malik şəxslər Yuxarı Əskiparaya gələrək yenə də oxşar fikirlər söyləyiblər. Görüşdə çıxış edən “Hayastan”ın deputatı Aqvan Vardanyan iki xalqın göz-gözə yaşamasının qeyri-mümkün olduğunu bildirib. Deputat N.Paşinyanı nəzərdə tutaraq deyib: “Bir nəfər bütün erməni xalqını girovluqda saxlayır. Onun necə biri olduğunu hamı bilir. Nikolun perspektivi yoxdur. O, bu yaxınlarda parlamentə gələrək Erməni apostol kilsəsinin Tavuş yeparxiyasının rəhbəri Baqrat Qalstanyanı nəzərdə tutaraq isterik şəkildə qışqırdı ki, hansısa keşiş Voskeparda şou düzənləyib. Demək istəyirəm ki, insanlar kənddəki məbəddə həmişə liturgiya (xristianlıqda ən əsas dini ibadət ayini – S.H.) keçiriblər. Nikol yalançı və qorxaqdır. Azərbaycanlılar bu gün Cermuka nəzarət edən yüksəklikdə yerləşiblər. Bir çoxları deyirlər ki, iki xalq yenidən sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşaya bilər. Belə adamlara heç vaxt inanmaq lazım deyil. Əgər Azərbaycan sabah azərbaycanlıları Ermənistana qaytara bilsə (1988-89-cu illərdə öz yurd-yuvalarından qovulmuş soydaşlarımızı nəzərdə tutur – S.H.) bizim dövlətimiz mövcudluğunu dayandıracaq. Buna imkan verməmək üçün siz İrəvanın meydanlarına toplaşmalı və Nikolun istefasını tələb etməlisiniz”.
Ancaq nəinki İrəvanda və ölkənin digər və şəhər və rayonlarında, heç 4 kənddə yaşayan hayların da hamısı bu cür düşünmür. Ermənistan media mənsublarının keçirdiyi sorğu ortaya fərqli mənzərənin çıxmasına səbəb olub. Yuxarı Əskipara sakinlərindən biri olan ahıl yaşlı Babken Ayrapetyan deyib: “Biz Nikol Paşinyanın işindən razıyıq. Hər şeyin təqsirkarı müxalifətdir. Keçmiş hakimiyyət nəyə görə 30 il ərzində bizim həyatımızla maraqlanmayıb? Voskepar bu gün onların yadına düşüb. Sərhədlərin delimitasiyası aparılsa, insanlar bu ərazidə sakit yaşayacaqlar. Burada bizim öz torpağımız heç vaxt olmayıb. Azərbaycanın Bağanıs Ayrım, Yuxarı və Aşağı Əskipara, Xeyrımlı və Qızılhacılı kəndləri 30 ildən çox bizim əlimizdə olub. Biz onların torpağını istifadə etmişik”.
B.Ayrapetyan bu kəndlərin Ermənistana məxsusluğundan danışmağın mümkün olmadığını vurğulayıb: “Mənim 77 yaşım var. Mən yaxşı bilirəm ki, bu kəndlər Azərbaycana məxsusdur. Atam da həmişə danışırdı ki, bu kəndlər Azərbaycanındır. Son vaxtlar “Hayastan” fraksiyasınbdan olan deputatlar və daşnaklar Voskepara gəlirlər. Onlar deyirlər ki, Paşinyan Tavuşun 4 kəndini Azərbaycana verəcək. Onlar hansı kəndlərdən danışırlar? Bu insanlar situasiyanı niyə gərginləşdirirlər? Onlar nə üçün Ermənistanın Azərbaycan kəndlərini qaytardığını demirlər? Mən yüz faiz əminəm ki, sabah müharibə başlasa, onlar hamısı Ermənistandan qaçacaqlar”.
Qeyd edək ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında delimitasiya prosesindən əvvəl Tavuş vilayətində minatəmizləmə işlərinə başlanılıb. Əraziyə 25 nəfərədək minaaxtaran cəlb olunub. Aşağı Əskipara kəndinin sakinləri ərazilərin minalardan təmizlənməsinin qarşısını almağa çalışıblar. Nəticədə əraziyə polis əməkdaşları cəlb olunub. Aprelin 21-də gecə saatlarında isə onlar Tavuş vilayətində Gürcüstanla dövlətlərarası avtomobil yolunun bağlayıblar. Bu zaman xuliqanlıq etməkdə şübhəli bilinən 7 nəfər saxlanılıb.
Mövzu üzrə söhbətləşdiyimiz ehtiyatda olan polkovnik, Azərbaycan Ordusunun sabiq korpus komandiri Şair Ramaldanov bildirdi ki, Prezident İlham Əliyev işğal altındakı torpaqlarla bağlı fikirlərini dəfələrlə açıqlayıb və bütün yurd yerlərimizin geri qaytarılacağını deyib. Onun sözlərinə görə, biz bunun dəfələrlə şahidi olmuşuq və hazırda da şahidiyik: “Cənab İlham Əliyev çıxışlarının birində “Nəyi, necə, nə vaxt etmək lazımdır, bunu mən bilirəm. Yaxın tarix dəfələrlə bunu göstərib, həm siyasi müstəvidə, diplomatik müstəvidə, eyni zamanda, döyüş meydanında. Nəyi ediriksə, dəqiqliklə edirik” – sözlərini deyib. Dörd kəndlə bağlı gedən proseslərə də bu kontekstdə baxmaq lazımdır. Azərbaycan kənləri ölkəmizə qaytarılacaq. İki yol var: Danışıqlar və güc yolu. Azərbaycan dövləti 4 kəndlə bağlı iradəsini ortaya qoyaraq delimitasiya və demarkasiya prosesinə şərti sərhədin məhz bu istiqamətdən başlanmasını təkid edib. Aprelin 19-da əldə olunmuş razılıq delimitasiya istiqamətində atılan ilk addımdır. Prosesin məhz bu ərazidən başlanması məhz Azərbaycan dövlətinin hər bir qarış torpağımızla bağlı iradəsinin göstəricisidir”.
Ş.Ramaldanov qeyd etdi ki, kəndlərin qaytarılması Ermənistan iqtidarının daxildə yeni etirazlarla üzləşməsi deməkdir: “Biz müxalifətin bununla bağlı qeyri-sağlam mövqe tutduğunu görürük. Ancaq bütün hallarda rəsmi İrəvan məsələnin həllində israrlıdır. Biz hazırda bunu müşahidə edirik və bu, müsbət haldır”.
Müsahibimiz kəndlərin qaytarılmasının həm siyasi, həm də strateji baxımdan əhəmiyyətini bu sözlərlə ifadə etdi: “Siyasi baxımdan ona görə əhəmiyyətlidir ki, Ermənistan hakimiyyəti indiyədək qəbul etdiyi qərarların icrasından boyun qaçırırdı. İndi isə Ermənistan hakimiyyəti nəyəsə nail ola biləcək durumda olduğunu göstərir. Zənnimcə, bu da çox vacibdir. Əvvəla, ona görə ki, Bakı və İrəvanın ikilikdə, yəni vasitəçilərin iştirakı olmadan qərara gələ bildiyi bir daha öz təsdiqini tapır. Digər tərəfdən, Ermənistan hakimiyyətinin qəbul etdiyi qərarları həyata keçirməyə nail olması gələcək üçün müsbət siqnallar verir. Bunu sülh müqaviləsinin bağlanması istiqamətində də pozitiv addım kimi qiymətləndirmək olar”.
Ş.Ramaldanov Ermənistanın 2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış üçtətrəfli Bəyanatla Zəngəzur dəhlizinin açılmasına dair üzərinə öhdəlik götürdüyünü, ancaq bunu hələ də yerinə yetirmədiyini vurğulayıb: “Ola bilsin ki, bundan sonra Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı da oxşar addım atılacaq. Ermənistan iqtidarından bizim hər zaman istəyimiz qəbul edilmiş qərarları icra etmək bacarığına malik olmasıdır. Kəndlərlə bağlı atılan addım bu baxımdan da vacibdir”.
Hərbi ekspert həmin ərazilərin minalandığını bildirdi: “Əlbəttə, o ərazilər minalanıb. Ora şərti sərhəddir. Şərti sərhəddə isə minalı sahələrin olması gözləniləndir. Ancaq BMT-nin müvafiq beynəlxalq konvensiyasının tələblərinə görə, silahlı münaqişə başa çatdıqdan sonra hər iki tərəf minalı sahələri təmizləyib bir-birinə təhvil verməlidir. Görünən odur ki, indi Ermənistan da bu tələbə əməl etməyə və ərazini Azərbaycana təmiz şəkildə verməyə çalışır. Bunu da müsbət addım kimi qiymətləndirmək olar”.
Müsahibimiz 4 kəndlə bağlı məsələnin müsbət həllini tapmasının delimitasiya prosesinin sürətlənməsinə gətirib çıxaracağını düşünür: “Anklav vəziyyətdə olan 4 kəndlə – Qazax rayonunun Yuxarı Əskipara, Sofulu, Barxudarlı və Naxçıvan Muxtar Respublikası Sədərək rayonunun Kərki kəndləri ilə bağlı məsələ delimitasiya prosesi zamanı müzakirə olunacaq. Ümumiyyətlə, bizim bu sahədə müsbət təcrübəmiz var. Biz Rusiya və Gürcüstanla uzun illərdir ki, bu prosesdə iştirak edirik. Yəni, komissiyalar bir neçə ildir ki, fəaliyyət göstərir. Əminəm ki, qalan 4 kəndlə bağlı məsələlər də Azərbaycanın maraqları çərçivəsində ədalətli şəkildə həll olunacaq və biz yaxın vaxtlarda onlarla bağlı müsbət xəbərlər eşidəcəyik”.
Onu da qeyd edək ki, etirazçıları Erməni apostol kilsəsinin Tavuş yeparxiyasının rəhbəri Baqrat Qalstanyan qızışdırır. O, keçirilən mitinqdə çıxışı zamanı deyib ki, Voskepar ermənilər üçün “qələbənin simvolu” olmalıdır. Göründüyü kimi, yenə də kilsə, necə deyərlər, qabağa düşüb. Amma daha onların dövranı keçib. Dörd Azərbaycan kəndinin qaytarılması ilə bağlı proseslər artıq geridönməz xarakter alıb. Bu prosesə qarşı çıxmaq ancaq onların özlərinə zərər verə bilər.
Səxavət HƏMİD
